Ebu Bekr Abdülkahir b. Abdirrahman b. Muhammed el-Cürcani (ö. 471/1078-79)
DOĞUMU VE İLK EĞİTİMİ
Abdülkahir el-Cürcani, Ortaçağ’ın önemli kültür merkezlerinden biri olan Cürcan’da dünyaya geldi. Hayatının büyük bir kısmını bu şehirde geçirdi. Arap dili ve edebiyatı alanındaki bilgisini, meşhur alim Ebu Ali el-Farisi’nin yeğeni ve talebesi olan Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Hasan el-Farisi’den aldı. Ayrıca, Kadı Ebü’l-Hasan Ali b. Abdülaziz el-Cürcani’den de dersler aldığı rivayet edilir.İLMİ ŞAHSİYETİ VE ŞÖHRETİ
Tahsilini tamamladıktan sonra Cürcan’da ders vermeye başlayan Cürcani, kısa sürede büyük bir şöhrete kavuştu. İlim meraklıları, ondan ders almak için Cürcan’a akın etti. İran asıllı olmasına rağmen, hiçbir eserini Farsça yazmadı. Selçuklu Veziri Nizamülmülk başta olmak üzere birçok önemli şahsiyete kasideler yazdı, ancak beklediği ilgiyi göremedi. Şiirlerinden, hayatının zorluklarla geçtiği ve insanlara karşı kötümser bir tavır takındığı anlaşılmaktadır. Büyük ihtimalle 471 (1078-79) yılında Cürcan’da vefat etti.İLMİ KİŞİLİĞİ VE BELAGAT ALANINDAKİ YERİ
Abdülkahir el-Cürcani, “İmamü’n-nühat” (büyük dil bilgini) olarak tanınır. Bu unvanı, dilin bütün inceliklerine hakim olması ve nahvi bir “Arap mantığı” niteliğinde ele alması sebebiyle kazanmıştır. Belagat alanında ise “Belagat şeyhi” unvanıyla anılır. Cahiz’den bu yana hiçbir belagat aliminin, Cürcani kadar güçlü bir tenkit zihniyetine sahip olduğu söylenemez. Onun Esrarü’l-belaga ve Delaʾilü’l-iʿcaz adlı eserleri, belagat alanında otorite kabul edilir.KUR’AN’IN İ‘CAZI VE NAZM GÖRÜŞÜ
Cürcani’nin belagat konusundaki görüşleri, Kur’an’ın i‘cazı etrafında şekillenir. Mu‘tezile’nin fesahat özelliklerini tek tek kelimelerde aramasına karşılık, Cürcani bu özelliklerin cümle tekniğinde (nazım) bulunduğunu savunur. Ona göre Kur’an’ın i‘cazı, lafızlar arasındaki “üslup ilişkisi”nden kaynaklanır. Bu görüş, Eş‘ari çevrelerinde kabul görmüştür.ESERLERİ VE İLMİ MİRASI
Abdülkahir el-Cürcani’nin en önemli eserleri şunlardır:Esrarü’l-belaga: Belagat ve şiirin temel meselelerini ele alan bu eser, belagat ilminin önemli kaynaklarından biridir.
Delaʾilü’l-iʿcaz: Kur’an’ın i‘cazının nazımda olduğunu savunan bu eser, belagat konularını derinlemesine inceler.
er-Risaletü’ş-şafiye: Kur’an’ın i‘cazına dair bir risale olup, Delaʾilü’l-iʿcaz’dan önce yazıldığı tahmin edilir.
el-ʿAvamilü’l-miʾe: Gramer kurallarını ele alan bu eser, Arap dilinin temel yapı taşlarını inceler.
Kitabü’l-Cümel: Nahiv alanında yazılmış muhtasar bir eser olup, kendisi tarafından şerhedilmiştir.
VEFATI VE İLMİ MİRASI
Abdülkahir el-Cürcani, 471 (1078-79) yılında Cürcan’da vefat etti. Belagat ve dil bilimi alanındaki çalışmaları, kendisinden sonra gelen alimler için önemli bir kaynak teşkil etti. Özellikle Kur’an’ın i‘cazı konusundaki görüşleri, İslam ilim dünyasında derin bir etki bıraktı.SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Abdülkahir el-Cürcani’nin en önemli eserleri nelerdir?Cevap: En önemli eserleri arasında Esrarü’l-belaga, Delaʾilü’l-iʿcaz ve el-ʿAvamilü’l-miʾe bulunmaktadır.
Soru: Cürcani’nin belagat alanındaki görüşleri nelerdir?
Cevap: Cürcani, Kur’an’ın i‘cazının nazımda (cümle tekniğinde) olduğunu savunur ve bu görüşüyle belagat ilmine önemli bir katkı sağlar.
Soru: Cürcani’nin eğitim aldığı hocalar kimlerdir?
Cevap: Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Hasan el-Farisi ve Kadı Ebü’l-Hasan Ali b. Abdülaziz el-Cürcani, onun başlıca hocalarıdır.
Soru: Cürcani’nin vefat tarihi nedir?
Cevap: Cürcani, 471 (1078-79) yılında vefat etmiştir.
Soru: Cürcani’nin belagat alanındaki otoritesini gösteren örnekler nelerdir?
Cevap: Esrarü’l-belaga ve Delaʾilü’l-iʿcaz gibi eserleri, belagat alanında otorite kabul edilmesini sağlamıştır. Ayrıca, Fahreddin er-Razi gibi alimlerin onun eserlerini telhis etmesi, bu otoriteyi pekiştirmiştir.
