Ebü’l-Abbas Abdullah b. el-Abbas b. Abdilmuttalib el-Kureşi (ö. 68/687-88)
Hayatı ve İlmi Yolculuğu
Abdullah b. Abbas, Hz. Peygamber’in amcası Abbas’ın oğlu olarak hicretten üç yıl önce Mekke’de dünyaya geldi. Annesi, Ümmü’l-Fazl Lübabe, Hz. Hatice’den sonra İslam’ı kabul eden ilk kadınlardandı. Doğduğunda Hz. Peygamber’e götürüldü ve onun duasına mazhar oldu. “Allahım, ona Kitab’ı öğret ve dinde derin bir anlayış ver!” şeklindeki bu dua, onun ileride tefsir ve fıkıh alanında öne çıkmasının temelini attı(Buhari, “ʿİlim”, 17; “Vuḍuʾ”, 10)
Abdullah b. Abbas, Mekke’deki abluka döneminde doğmuş ve
hicret sırasında henüz çocuktu. Bazı rivayetlere göre, annesiyle birlikte
Medine’ye hicret etti; diğer bir rivayete göre ise Mekke’nin fethi sırasında
babası Abbas ile birlikte hicret etti. Hz. Peygamber’in yanında sıkça bulunur,
onun sözlerini ve davranışlarını özenle takip ederdi. Özellikle teyzesi Meymune’nin
evinde kalarak Hz. Peygamber’in hayatına yakından şahit oldu.
Siyasi ve İlmi Rolü
Abdullah b. Abbas, Hz. Osman döneminde hac emiri olarak
görev yaptı. Daha sonra Hz. Ali’nin yanında yer aldı ve Cemel ile Sıffin savaşlarına
katıldı. Ancak siyasi olaylarda her zaman dengeli bir tutum sergiledi. Örneğin,
Hz. Ali’ye Muaviye’yi görevden almamasını tavsiye etti, ancak sözünü
dinletemedi. Hakem Olayı’nda da Ebu Musa el-Eş‘ari’nin Hz. Ali’yi temsil
etmesine karşı çıktı.
Hariciler’i ikna etmek için görevlendirildiğinde, onlara
Kur’an’dan deliller getirerek Hz. Ali’yi tekfir etmemeleri gerektiğini anlattı.
Bu görüşmeler oldukça çetin geçse de, bazı Hariciler’in fikirlerini
değiştirerek Hz. Ali’ye karşı çıkmaktan vazgeçtiği rivayet edilir (bk. Fığlalı,
s. 246-275).
İlmi Şahsiyeti
Abdullah b. Abbas, “Hibrü’l-ümme” (Ümmetin
Bilgini) ve “Tercümanü’l-Kur’an” (Kur’an’ın Tercümanı) gibi
unvanlarla anılan bir alimdi. Hz. Peygamber’in duasına mazhar olması, onun
Kur’an’ı anlama ve yorumlama konusunda özel bir yeteneğe sahip olmasını
sağladı. Tefsir, fıkıh ve hadis alanlarında otorite kabul edildi.
Tefsir alanında, Kur’an’ın nüzul sebepleri, nasih ve
mensuhu hakkında derin bilgiye sahipti. Arap edebiyatına olan hakimiyeti de
onun tefsirlerini daha anlaşılır kılıyordu. Özellikle Nafi‘ b. Ezrak’ın
Kur’an’daki anlaşılması zor kelimelerle ilgili sorularına verdiği cevaplar,
onun bu alandaki üstünlüğünü gösterir.
Hadis rivayetinde de önemli bir yere sahipti. Toplam
1660 hadis rivayet etmiş olup, bunların bir kısmını bizzat Hz. Peygamber’den,
diğerlerini ise Hz. Ömer, Ali, Muaz gibi sahabelerden öğrenmiştir. Buhari ve
Müslim’de onun rivayet ettiği 204 hadis yer alır.
Eleştiriler ve Tartışmalar
Abdullah b. Abbas’ın Basra valiliği sırasında hazineyi
suistimal ettiği iddiaları bazı kaynaklarda yer alsa da, bu iddiaların siyasi
çekişmelerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Özellikle Şii-Sünni ihtilafı bu
tür rivayetlerin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Muteber cerh ve ta‘dil
kaynaklarında bu iddialara yer verilmemesi, onun güvenilirliğini koruduğunu
gösterir.
Eserleri ve Mirası
Abdullah b. Abbas’a nisbet edilen birçok eser bulunmaktadır.
Bunlar arasında Tefsiru İbn Abbas, Garibü’l-Kurʾan ve Mesaʾilü Nafiʿ
b. el-Ezrak öne çıkar. Bu eserler, Kur’an’ın tefsiri ve anlaşılması zor
kelimelerin açıklanmasına yöneliktir.
Ayrıca, onun fıkhi görüşleri ve fetvaları da büyük önem
taşır. Özellikle miras hukuku (feraiz) alanındaki fetvaları, İslam hukukunun
gelişimine önemli katkılar sağlamıştır.
Vefatı
Abdullah b. Abbas, 68 (687-88) yılında Taif’te vefat etti.
Cenaze namazını Hz. Ali’nin oğlu Muhammed b. Hanefiyye kıldırdı. Onun vefatı,
İslam dünyası için büyük bir kayıp olarak kabul edildi.
Sıkça Sorulan Sorular
SORU: Abdullah b. Abbas kimdir?
CEVAP: Abdullah b. Abbas, Hz. Peygamber’in amcası Abbas’ın oğlu olup, tefsir,
fıkıh ve hadis alanlarında otorite kabul edilen bir sahabidir. “Hibrü’l-ümme” ve “Tercümanü’l-Kur’an” gibi
unvanlarla anılır.
SORU: Abdullah b. Abbas’ın ilmi özellikleri nelerdir?
CEVAP: Kur’an tefsiri, hadis rivayeti ve fıkıh alanlarında derin bilgiye
sahipti. Özellikle Kur’an’ın nüzul sebepleri ve nasih-mensuh konularında
uzmandı. Ayrıca Arap edebiyatına olan hakimiyeti de onun tefsirlerini daha
anlaşılır kılıyordu.
SORU: Abdullah b. Abbas’ın siyasi rolü nedir?
CEVAP: Hz. Ali’nin yanında yer aldı ve Cemel ile Sıffin savaşlarına katıldı.
Ancak siyasi olaylarda her zaman dengeli bir tutum sergiledi. Hariciler’i ikna
etmek için görevlendirildi ve onlara Kur’an’dan deliller getirerek Hz. Ali’yi
desteklemelerini sağladı.
