Ebu Bekr Abdürrezzak b. Hemmam b. Nafi‘ es-San‘ani el-Himyeri (ö. 211/826-27)
Abdürrezzak
es-San‘ani, 126 (743-44) yılında San‘a’da dünyaya geldi. İlk eğitimini aile
çevresinde aldı. On sekiz yaşında iken Yemen’e gelen İbn Cüreyc ile tanıştı ve
ondan hadis öğrenmeye başladı. Yirmili yaşlarında ilmi seyahatlere çıkarak
Hicaz, Şam ve Irak gibi dönemin önemli ilim merkezlerini ziyaret etti. Bu
seyahatlerde Ma‘mer b. Raşid, Süfyan es-Sevri, Süfyan b. Uyeyne, Malik b. Enes
gibi büyük İslam Alimleri’nden hadis tahsil etti. Özellikle Ma‘mer b. Raşid’in
yanında yaklaşık sekiz yıl kalarak ondan on bin kadar hadis yazdı. Fıkıh
bilgisini ise Evzai, Süfyan es-Sevri ve Ebu Hanife gibi alimlerden edindi.
İLMİ ŞAHSİYETİ VE HADİS İLMİNE KATKILARI
Abdürrezzak,
“el-hafızu’l-kebir”, “allame”, “şeyhü’l-İslam” ve “muhaddisü’l-vakt” gibi
unvanlarla anılan önemli bir hadis alimiydi. On yedi bin hadisi ezbere bilen
Abdürrezzak, hadislerini yazılı kaynaklardan rivayet etmeye büyük özen
gösterirdi. Hocalarından Ma‘mer b. Raşid, onun hadis ilmindeki önemini
vurgulayarak kendisini övmüştür. Abbas b. Abdülazim el-Anberi gibi bazı kişiler
tarafından yalancılıkla itham edilse de bu iddialar muhaddislerce kabul
görmemiştir.
ŞİİLİK
İTHAMLARI VE TEPKİLER
Abdürrezzak,
Hz. Ali’ye duyduğu muhabbet ve Ehl-i beyt’in faziletine dair hadisler rivayet
etmesi nedeniyle Şiilik’le itham edilmiştir. Bu ithamların temelinde, Muaviye’den
bahsedilirken, “Ebu Süfyan’ın oğlundan bahsederek meclisimizin havasını
kirletmeyin” dediğine dair bir rivayet yer alır. Ancak Ahmed b. Hanbel gibi
önemli isimler, onun Şii olduğuna dair bir kanıt bulunmadığını belirtmiştir.
Yahya b. Main ise, Abdürrezzak’ın hadislerinin terkedilemeyeceğini vurgulayarak
onun ilmi değerine işaret etmiştir.
GÖZLERİNİ
KAYBETMESİ VE SON DÖNEMLERİ
Abdürrezzak,
ömrünün sonlarına doğru gözlerini kaybetti. Bu dönemde, daha önce kitabında
bulunmayan bazı hadislerin kendisinden rivayet edilmeye başlandığı gözlendi.
Ahmed b. Hanbel, Nesai ve İbn Salah gibi alimler, bu rivayetler konusunda
ihtiyatlı davranılması gerektiğini belirtmiştir.
ESERLERİ
Abdürrezzak’ın
birçok eser kaleme aldığı bilinmektedir. Günümüze ulaşan eserlerinden bazıları
şunlardır:
- el-Musannef fi’l-hadiSORU: Fıkıh bablarına göre düzenlenmiş büyük bir hadis
külliyatıdır. Ma‘mer b. Raşid’e nisbet edilen “Kitabü’l-Camiʿ” ile sona
erer. Eserde 21.033 hadis yer alır ve bunların bir kısmı tenkitlere
uğramıştır. Habibürrahman el-A‘zami tarafından neşredilmiştir.
- et-Tefsir: Hocası Ma‘mer b. Raşid’in rivayetleriyle Katade’nin
tefsirini içerir. Kahire’de Darü’l-kütübi’l-Mısriyye’de ve Ankara’da Dil
ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi’nde nüshaları bulunmaktadır.
- Kitabü’s-Salat: Zahiriyye Kütüphanesi’nde tek nüshası mevcuttur.
- el-Emali fi aSari’s-sahabe: Zahiriyye ve Kahire kütüphanelerinde nüshaları
bulunur.
- es-Sahife: Ma‘mer b. Raşid’den rivayet edilen hadisleri içerir. Süleymaniye Kütüphanesi’nde nüshaları mevcuttur.
SIKÇA
SORULAN SORULAR
Soru: Abdürrezzak
es-San‘ani’nin en önemli eseri hangisidir?
Cevap: Abdürrezzak’ın en önemli eseri, fıkıh bablarına göre düzenlenmiş
büyük bir hadis külliyatı olan “el-Musannef fi’l-hadiS”tir.
Soru: Abdürrezzak
neden Şiilik’le itham edilmiştir?
Cevap: Hz. Ali’ye duyduğu muhabbet ve Ehl-i beyt’in faziletine dair
hadisler rivayet etmesi nedeniyle Şiilik’le itham edilmiştir. Ancak bu
iddialar, Ahmed b. Hanbel gibi alimler tarafından desteklenmemiştir.
Soru: Abdürrezzak’ın
hadis ilmindeki yeri nedir?
Cevap: Abdürrezzak, “el-hafızu’l-kebir” ve “muhaddisü’l-vakt” gibi
unvanlarla anılan, on yedi bin hadisi ezbere bilen büyük bir hadis alimidir.
Soru: Abdürrezzak’ın
gözlerini kaybetmesi hadis rivayetlerini nasıl etkilemiştir?
Cevap: Gözlerini kaybettikten sonra, daha önce kitabında bulunmayan
bazı hadisler rivayet edilmeye başlanmıştır. Bu durum, Ahmed b. Hanbel gibi alimler
tarafından ihtiyatla karşılanmıştır.
Soru: Abdürrezzak’ın
eserleri günümüze ulaşmış mıdır?
Cevap: Evet, “el-Musannef”, “et-Tefsir”, “Kitabü’s-Salat” ve “es-Sahife”
gibi eserleri günümüze ulaşmıştır.
