Ebu Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ud b. Muhammed el-Ferra’ el-Begavi (ö. 516/1122)
DOĞUMU VE LAKABI
Begavi, Horasan’da Merverruz ile Herat arasında bulunan Bağşur (Bağ) kasabasına nisbetle Begavi lakabıyla tanınmıştır. Babasının kürkçülük yapması sebebiyle “Ferra” lakabını almış ve bu yüzden İbnü’l-Ferra olarak da anılmıştır. Çocukluk ve gençlik yılları hakkında kaynaklarda detaylı bilgi bulunmamaktadır.İLMİ EĞİTİMİ VE HOCALARI
Begavi, ilim tahsili için 1067 yılı civarında Merverruz’a gitti. Burada Şafii fakihi Kadı Hüseyin b. Muhammed el-Merverruzi’den fıkıh ve hadis dersleri aldı. Horasan bölgesini dolaşarak Ebu Ömer Abdülvahid el-Melihi, Ebü’l-Hasan Ali el-Cüveyni ve Ebu Bekir Ya‘kūb es-Sayrafi gibi hocalardan çeşitli ilimler tahsil etti. Daha sonra Merverruz’a yerleşti ve hocası Kadı Hüseyin’in vefatından sonra onun yerini alarak birçok talebe yetiştirdi ve eserler yazdı.İLMİ KİŞİLİĞİ VE ÖZELLİKLERİ
Begavi, zühd ve takvası, sade giyimi ve abdestsiz ders vermemesi gibi özellikleriyle tanınırdı. Önceleri sadece ekmekle yetinirken, zayıf düşmesi üzerine zeytin ekmekle yetinmeye başladı. İlmi anlayışında selefin yolunu takip eden Begavi, Şafii mezhebine bağlı olmasına rağmen mezhep taassubuna düşmedi. Kur’an ve Sünnet’e sıkı sıkıya bağlı kalarak müslümanları bu iki kaynağa sarılmaya çağırdı. Bu sebeple kendisine “Muhyissünne” (Sünnet’i ihya eden) ve “Rüknüddin” (Dinin direği) lakapları verildi.HADİS İLMİNE KATKILARI
Begavi, hadis ilmine büyük önem verdi ve sünnetin yaygınlaşması için çaba gösterdi. Hadis metinleri üzerinde daha fazla durulmasını sağlamak için senedsiz hadis nakli geleneğini başlattı. Bu yöntem, özellikle halk için hazırlanan hadis kitaplarında yaygınlaştı. Kendisinden sonra gelen birçok alim, bu yöntemi benimsedi.VEFATI VE KABRİ
Begavi, seksen yaşlarında Merverruz’da vefat etti ve çok sevdiği hocası Kadı Hüseyin el-Merverruzi’nin yanına Talekan Kabristanı’na defnedildi. Kaynaklarda vefat tarihi 510 (1116) olarak da geçmektedir.ESERLERİ VE İLMİ MİRASI
Begavi, Arap ve Fars dilleriyle hadis, tefsir ve fıkıh alanlarında birçok eser kaleme aldı. En önemli eserleri şunlardır:A) Hadis Eserleri:
- Şerhu’s-sünne: Hadisleri konularına göre sıralayarak şerh ettiği bu
eser, Begavi’ye “Muhyissünne” lakabını kazandırdı. Eser, Züheyr eş-Şaviş
ve Şuayb el-Arnaut tarafından yayımlanmıştır.
- Mesabihu’s-sünne: Güvenilir hadis kaynaklarından seçtiği hadisleri
sahih ve hasen olarak sınıflandırdığı bu eser, İslam aleminde büyük şöhret
kazandı.
- el-Camiʿ beyne’s-Sahihayn: Sahih-i Buḫari ve Sahih-i Müslim’deki ortak hadisleri
bir araya getirdiği bu eserin günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.
- el-Envar fi şemaʾili’n-nebiyyi’l-muḫtar: Hz. Peygamber’in (SAV) şemailini konu alan bu eser,
hadislerin senedleriyle birlikte zikredilmesiyle dikkat çeker.
B) Fıkıh Eserleri:
- et-Tehzib: Şafii fıkhının önemli bir kaynağı olan bu eser,
hocası Kadı Hüseyin’in et-Taʿlika adlı kitabını esas alır.
- Fetava: Begavi’ye sorulan fıkhi meselelerin cevaplarını
içeren bu eser, Süleymaniye ve Zahiriyye kütüphanelerinde bulunmaktadır.
- el-Kifaye fi’l-fıkh: Şafii fıkhına dair Farsça olarak yazılmış bu eser,
Tahran Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
C) Tefsir Eserleri:
- Meʿalimü’t-tenzil: Begavi’nin en tanınmış tefsiridir. Ayetleri hadisler,
sahabe ve tabiin müfessirlerinin görüşleriyle açıklar. Zayıf ve uydurma
rivayetleri tenkit etmesiyle dikkat çeker.
- el-Kifaye fi’l-kıraʾa: Kıraat ilmi üzerine yazılmış bu eser, Musul Umumi
Evkaf Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
İLMİ MİRASI
Begavi, hadis, tefsir ve fıkıh alanlarındaki çalışmalarıyla İslam ilim dünyasında önemli bir yer edindi. Özellikle sünnetin yaygınlaşmasına yönelik çabaları ve mezhep taassubundan uzak duruşu, onun ilmi kişiliğinin en belirgin özelliklerindendir. Eserleri, kendisinden sonra gelen alimler için önemli bir kaynak teşkil etmiştir.SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Begavi’nin
en önemli eserleri nelerdir?
Cevap: En önemli eserleri arasında Şerhu’s-sünne, Mesabihu’s-sünne ve Meʿalimü’t-tenzil bulunmaktadır.
Soru: Begavi
hangi mezhebe mensuptu?
Cevap: Şafii mezhebine mensup olan Begavi, mezhep taassubundan uzak
durmuş ve naslara en uygun görüşleri benimsemiştir.
Soru: Begavi’nin
hadis ilmine katkıları nelerdir?
Cevap: Begavi, senedsiz hadis nakli geleneğini başlatarak hadis
metinlerine daha fazla odaklanılmasını sağlamıştır. Bu yöntem, özellikle halk
için hazırlanan hadis kitaplarında yaygınlaşmıştır.
Soru: Begavi’nin
vefat tarihi nedir?
Cevap: Begavi, 510 (1116) yılında Merverruz’da vefat etmiştir.
Soru: Begavi’nin
tefsir anlayışı nasıldır?
Cevap: Begavi, tefsirinde hadisler, sahabe ve tabiin
müfessirlerinin görüşlerine büyük önem verir. Zayıf ve uydurma rivayetleri
tenkit ederek sağlam bir tefsir anlayışı ortaya koymuştur.
