Nasırüddin Ebu Said (Ebu Muhammed) Abdullah b. Ömer b. Muhammed el-Beyzavi (ö. 685/1286
BEYZAVİ’NİN HAYATI VE İLMİ ŞAHSİYETİ
Şiraz kadılkudatlığı yaptığı için “Kadi” ve “Kadılkudat” lakaplarıyla tanınan Beyzavi, Şiraz yakınlarındaki Beyza kasabasında dünyaya geldi. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 100 yıl yaşadığına dair rivayetler dikkate alındığında hicri 585 (1189) yılı civarında doğduğu tahmin edilmektedir. Çocukluğu Beyza’da geçen Beyzavi, babasının Fars Atabegi Ebu Bekir b. Sa‘d tarafından başşehir kadılkudatlığına tayin edilmesi üzerine ailesiyle birlikte Şiraz’a yerleşti ve hayatının büyük bir kısmını bu şehirde geçirdi. Moğol istilasından kurtulan Şiraz, komşu ülkelerden gelen alimlere sığınak olduğu için geniş bir ilmi çevreye sahipti. Beyzavi, babasından icazet aldıktan sonra herhangi bir ilmi seyahate gerek kalmadan Şiraz’daki Ehl-i sünnet alimlerinden akli ve nakli ilimleri tahsil etti. Kendisi, Hz. Peygamber (SAV)’e kadar uzanan bir ulema zincirine bağlı olduğunu belirtir.BEYZAVİ’NİN İLMİ KARİYERİ VE ESERLERİ
Babasının vefatından sonra Fars Emiri Abaka tarafından Şiraz kadılkudatlığına tayin edilen Beyzavi, bu görevde bulunurken bir yandan da talebe yetiştirdi. Kemaleddin el-Meragī, Abdurrahman b. Ahmed el-İsfahani, Çarberdi ve Zeynüddin el-Henki gibi meşhur talebeleri oldu. Kadılık görevinde titiz ve müsamahasız davrandığı için bir süre sonra azledilen Beyzavi, Tebriz’e giderek ilmi çalışmalarına devam etti. Burada vezirin de katıldığı bir ilim meclisinde kendini göstererek tekrar Şiraz kadılığına tayin edildi. Ancak bir süre sonra kadılıktan ayrılarak Tebriz’e yerleşti ve ömrünün geri kalanını ilim, ibadet ve riyazetle geçirdi. Beyzavi’nin vefat tarihi hakkında farklı rivayetler bulunsa da, çoğu kaynak 685 (1286) yılında Tebriz’de vefat ettiğini belirtir.BEYZAVİ’NİN İLMİ ŞAHSİYETİ
Beyzavi, tefsir, kelam, fıkıh ve usul-i fıkıh gibi İslami ilimlerin hemen hepsinde eserler telif ederek “allame” unvanını kazandı. Özellikle tefsir alanında kaleme aldığı Envarü’t-tenzil adlı eseri, kendisinden sonra gelen müfessirlere kaynak teşkil etti. Kelam ilmindeki derin bilgisi ve felsefi yaklaşımlarıyla da dikkat çeken Beyzavi, Razi ve Amidi’nin başlattığı felsefe ile kelamı birleştirme çabasını daha da ileri götürdü. Fıkıh ve usul-i fıkıh alanında da önemli eserler veren Beyzavi, bu ilimlerin gelişimine büyük katkı sağladı.BEYZAVİ’NİN TEFSİR İLMİNDEKİ YERİ
Beyzavi’nin tefsir alanındaki en önemli eseri Envarü’t-tenzil ve esrarü’t-teʾvil’dir. Bu eser, kendisinden önceki tefsirleri özetleyerek ayetlere getirdiği yorumlarla büyük bir müfessir olduğunu gösterir. Ancak bazı alimler, Beyzavi’nin tefsirinde zayıf hadislere yer vermesi, felsefi yorumlar yapması ve İsrailiyat’a dair bilgiler içermesi gibi nedenlerle eleştirilerde bulunmuştur. Buna rağmen, eser İslam dünyasında büyük bir kabul görmüş ve üzerine 255’ten fazla şerh ve haşiye yazılmıştır.BEYZAVİ’NİN KELAM İLMİNDEKİ YERİ
Kelam ilmini dini ilimlerin temeli olarak gören Beyzavi, bu alanda da önemli eserler vermiştir. Tavaliʿu’l-envar adlı eseri, kelam ilminin temel meselelerini ele alırken felsefi yaklaşımları da içermektedir. Beyzavi, Allah’ın varlığı, peygamberlik, ahiret ve iman gibi konularda Ehl-i sünnet çizgisinde kalmış, ancak bazı konularda farklı görüşler de ortaya koymuştur.BEYZAVİ’NİN DİĞER İLMİ ÇALIŞMALARI
Beyzavi, tefsir ve kelamın yanı sıra fıkıh, usul-i fıkıh, hadis, nahiv, mantık, astronomi ve tarih gibi alanlarda da eserler vermiştir. Minhacü’l-vüsul ila ʿilmi’l-usul adlı eseri usul-i fıkıh alanında önemli bir kaynak olarak kabul edilir. Ayrıca Nizamü’t-tevarih adlı eseri, peygamberler tarihi ve İslam tarihi hakkında değerli bilgiler içermektedir.SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Beyzavi’nin en önemli eseri hangisidir?Cevap: Beyzavi’nin en önemli eseri, tefsir alanında kaleme aldığı Envarü’t-tenzil ve esrarü’t-teʾvil’dir.
Soru: Beyzavi’nin tefsirinde hangi konular eleştirilmiştir?
Cevap: Beyzavi’nin tefsirinde zayıf hadislere yer vermesi, felsefi yorumlar yapması ve İsrailiyat’a dair bilgiler içermesi eleştirilmiştir.
Soru: Beyzavi’nin kelam ilmindeki yaklaşımı nasıldır?
Cevap: Beyzavi, kelam ilmini felsefi yaklaşımlarla birleştirerek Razi ve Amidi’nin çizgisini devam ettirmiştir.
Soru: Beyzavi’nin tasavvuf ile ilişkisi var mıdır?
Cevap: Beyzavi, ömrünün son dönemlerinde tasavvufa yönelmiş ve bu alanda da eserler vermiştir.
Soru: Beyzavi’nin vefat tarihi nedir?
Cevap: Beyzavi’nin vefat tarihi hakkında farklı rivayetler bulunsa da, çoğu kaynak 685 (1286) yılında vefat ettiğini belirtir.
