Ebü’l-Hasen Burhanüddin İbrahim b. Ömer b. Hasen er-Rubat el-Hırbavi el-Bikai (ö. 885/1480)
HAYATI VE EĞİTİMİ
Burhanüddin el-Bikai, 809 (1406-1407) yılı civarında Lübnan’ın Bika‘ bölgesindeki Hırbetüravha köyünde doğdu. Babası Zeynüddin Ömer, annesi Fatıma bint Ali es-Süleymi’dir. Beni Hasan kabilesine mensup olup soyunun Sa‘d b. Ebu Vakkas’a dayandığı rivayet edilir. İlk eğitimini köyünde Şemseddin el-Hırbavi ve amcası Şehabeddin Ahmed’den aldı ve Kur’an’ı ezberledi. Babasından şiir, edebiyat ve tarih konularında eğitim gördü. 821 (1418) yılında köyüne yapılan bir saldırıda babası ve amcaları öldürüldü, kendisi de yaralandı.823 (1420) yılında Dımaşk’a yerleşen Bikai, burada Sadaka b. Selame el-Mesharai’den tecvid ve kıraat-i seb‘a usullerini öğrendi. Taceddin Muhammed İbnü’l-Bahadır’dan sarf, nahiv, meani, beyan, mantık, fıkıh usulü ve fıkıh dersleri aldı. 827 (1424) yılında İbnü’l-Cezeri’den kıraat-i aşere, 828’de (1425) Bedreddin Hasan el-Hindi’den Katibi’nin eş-Şemsiyye’sini okudu. 832’den (1428-29) itibaren üç yıl Kudüs’te kaldı ve burada Zeynüddin Mahir b. Abdullah el-Mısri, Taceddin el-Garabili ve Şemseddin Muhammed el-Kayati gibi alimlerden hesap, feraiz, usul, fıkıh, hadis ve nahiv dersleri aldı.
834 (1430-31) yılında Kahire’ye yerleşen Bikai, burada İbn Hacer el-Askalani’nin ders halkasına katıldı ve on sekiz yıl boyunca bu derslere devam etti. Kahire’de Baybars Camii’nde 835 (1431-32) yılından itibaren otuz yıl boyunca cuma günleri tefsir dersleri verdi. 836’da (1433) Mısır Memlük Sultanı Barsbay’la birlikte Amid (Diyarbakır) ve Halep seferine katıldı. 844 (1440) ve 847’de (1443) el-Melikü’z-Zahir Çakmak’la Rodos seferlerine çıktı ve ertesi yıl hacca gitti. 842’den (1438-39) itibaren Çakmak’ın sarayında dokuz yıl boyunca Buhari dersleri okuttu.
Bikai, Kur’an tefsirinde Kitab-ı Mukaddes’ten nakiller yapması ve Selef’ten gelen rivayetleri nakletmek yerine ayetler arasındaki münasebetleri kurarak kendi görüşlerini ortaya koyması nedeniyle ağır tenkitlere maruz kaldı. İbnü’l-Farız ve Muhyiddin İbnü’l-Arabi hakkındaki eleştirileri de tartışmalara yol açtı. 880 (1475) yılında Kahire’den ayrılarak Dımaşk’a yerleşti ve burada Gazzaliyye Medresesi’nde müderrislik yaptı. 18 Receb 885 (23 Eylül 1480) tarihinde vefat etti ve Himyeriyye Kabristanı’na defnedildi.
ESERLERİ
Burhanüddin el-Bikai, tefsir, kıraat, fıkıh, hadis, kelam, tasavvuf, Arap dili ve edebiyatı, tarih ve matematik gibi birçok alanda eserler kaleme almış çok yönlü bir alimdir. Eserlerinin sayısı 100’e ulaşmaktadır. İşte onun en önemli eserlerinden bazıları:A) Tefsir ve Kur’an İlimleri
Nazmü’d-dürer min (fi) tenasübi’l-ay ve’s-süver: Bikai’nin en önemli eseri olan bu tefsir, ayetler ve sureler arasındaki anlam ilişkilerini (münasebat/tenasüp) merkeze alarak yazılmıştır. 861 (1457) yılında yazmaya başlamış ve 882’de (1477) tamamlamıştır. Birçok yazma nüshası bulunan eser, Hindistan’da 22 cilt halinde basılmıştır.Mesaʿidü’n-nazar li’l-işraf ʿala makasıdi’s-süver: Nazmü’d-dürer’e giriş mahiyetinde hazırlanmış olan bu eser, surelerin tanıtımı, ana fikri ve faziletlerini konu edinir.
el-Akvalü’l-kavime fi hükmi’n-nakl mine’l-kütübi’l-kadime: Kur’an tefsirinde Kitab-ı Mukaddes’ten nakiller yapmanın hükmünü delilleriyle ortaya koyan bir eserdir.
el-Fethu’l-kudsi fi ayeti’l-kürsi: Ayetü’l-kürsi’nin tefsiridir.
el-İstişhad bi-ayati’l-cihad: Cihad ayetlerini toplayan bir risaledir.
B) Kıraat ve Tecvid
Kifayetü’l-kari ve gunyetü’l-mukri bi-kıraʾati Ebi ʿAmr b. ʿAla el-Basri: Ebu Amr’ın kıraatini konu edinen bir eserdir.el-Kavlü’l-müfid fi usuli’t-tecvid li-kitabi rabbine’l-mecid: Çocuklar için yazılmış bir tecvid kitabıdır.
eḍ-Ḍavabıt ve’l-işarat li-eczaʾi ʿilmi’l-kıraʾat: Kıraat ilmiyle ilgili ders notlarıdır.
C) Fıkıh
Camiʿu’l-fetavi li-izahi Behceti’l-Havi: Zeynüddin İbnü’l-Verdi’nin Şafii fıkhına dair manzum eserinin şerhidir.el-İẕan bi-fethi esrari’t-teşehhüd ve’l-eẕan: Ezan ve teşehhüdün sırlarını anlatan bir eserdir.
D) Hadis ve Hadis Usulü
en-Nüketü’l-vefiyye bima fi şerhi’l-Elfiyyeti’l-hadisiyye: Irakī’nin el-Elfiyye’si üzerine yazılmış bir şerhtir.Cüzʾün münteka min hadisi’l-Hafız Veliyyiddin Ebi Zürʿa Ahmed b. ʿAbdirrahim el-ʿIrakī: İbnü’l-Irakī’nin hadislerinden seçmeler içeren bir eserdir.
E) Kelam
en-Nüket ve’l-fevaʾid ʿala Şerhi’l-ʿAkaʾid: Teftazani’nin Şerhu’l-ʿAkaʾid’i üzerine yazılmış bir şerhtir.Tehdimü’l-erkan min leyse fi’l-imkan ebdeʿu mimma kan: Felsefecileri ve Gazzali’yi eleştiren bir risaledir.
F) Tasavvuf
Tenbihü’l-gabi ila tekfiri İbn ʿArabi: İbnü’l-Arabi’nin küfre düştüğünü iddia eden bir risaledir.el-Farız li-tekfiri İbni’l-Farız: İbnü’l-Farız’ın küfre düştüğünü ispat amacıyla yazılmış bir eserdir.
G) Arap Dili ve Belagatı
Ma la yestagni ʿanhü’l-insan min mülahi’l-lisan: Çocuklar için yazılmış bir nahiv risalesidir.Cevahirü’l-bihar fi nazmi sireti’l-Muhtar: Hz. Peygamber için yazılmış bir methiyedir.
H) Tarih ve Tabakat
İzharü’l-ʿasr li-esrari’l-ʿasr: İbn Hacer’in İnbaʾü’l-gumr’una zeyil olarak yazılmış bir tarih kitabıdır.ʿUnvanü’z-zaman bi-teracimi’ş-şüyuh ve’l-akran: Hocaları ve akranlarının biyografilerini içeren bir eserdir.
İ) Mantık ve Matematik
Tetmimü İsagūci bi-mesaʾil kesire: Esirüddin el-Ebheri’nin İsagūci’sine yazılmış bir şerhtir.el-Baha fi ʿilmeyi’l-hisab ve’l-mesaha: Hesap ve mesaha konularını ele alan bir eserdir.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Burhanüddin el-Bikai hangi mezhebe bağlıydı?Cevap: Bikai, Şafii mezhebine bağlıydı.
Soru: Bikai’nin en önemli eseri hangisidir?
Cevap: Nazmü’d-dürer min (fi) tenasübi’l-ay ve’s-süver adlı tefsiri en önemli eseridir.
Soru: Bikai’nin tefsir yöntemi nasıldı?
Cevap: Bikai, ayetler ve sureler arasındaki anlam ilişkilerini (münasebat) merkeze alarak tefsir yapmıştır.
Soru: Bikai’nin Kitab-ı Mukaddes’ten nakil yapması neden tartışmalara yol açtı?
Cevap: Bikai, Kur’an tefsirinde Kitab-ı Mukaddes’ten nakiller yaparak kendi görüşlerini ortaya koyduğu için bazı alimler tarafından eleştirilmiştir.
Soru: Bikai’nin tasavvufa bakışı nasıldı?
Cevap: Bikai, İbnü’l-Arabi ve İbnü’l-Farız gibi mutasavvıfları eleştirmiş ve onların görüşlerini bid‘at olarak değerlendirmiştir.
