Muhammed Cemalüddin b. Muhammed Said b. Kasım ed-Dımaşkī (1866-1914)
HAYATI VE İLMİ YOLCULUĞU
Cemaleddin Kasımi, doğduğu yere nisbetle Dımaşkī ve alim bir zat olan dedesinden dolayı Kasımi nisbeleriyle tanındı. Babasının teşvikiyle ilme yönelen Kasımi, ilk öğreniminin ardından Zahiriyye Medresesi’ne girdi. Burada akaid, sarf, nahiv, mantık, beyan, tecvid gibi temel ilimleri öğrendi. Salim Attar gibi dönemin önemli alimlerinden dersler aldı. Tefsir, hadis ve fıkıh gibi ilimlerde değişik hocalardan icazetler alarak ilmini genişletti. On dört yaşında ders vermeye başlayan Kasımi, babasının cami derslerinde ona yardımcı oldu. Babasının vefatı üzerine onun yerine geçerek irşad derslerini sürdürdü (1317/1899-1900). Sinan Paşa Camii’ndeki imamlık ve vaizlik görevlerini ölümüne kadar devam ettirdi.Kasımi, bazı görüş ve düşüncelerinden dolayı birkaç defa takibata uğradı. Mezheb-i Cemali adında bir mezhep kurmakla suçlandıysa da suçsuz olduğu anlaşılarak serbest bırakıldı. Daha sonra yine benzer suçlamalarla mahkemeye sevkedildi ve kitaplarına el kondu. Osmanlı idaresinde meşrutiyetin ilanından sonra gizli cemiyet kurmak ve Vehhabilik’le iş birliği yapmak suçlamalarıyla tekrar yargılandı.
Kasımi, 23 Cemaziyelevvel 1332’de (19 Nisan 1914) Şam’da vefat etti ve Makberetülbabüssagīr’e defnedildi.
İLMİ KİMLİĞİ VE ESERLERİ
Kasımi, dedesinden ve babasından kalan zengin kütüphane sayesinde ilmi ve fikri gelişmeleri yakından takip etme imkanı buldu. Tefsir, hadis, fıkıh gibi dini ilimlerin yanı sıra matematik, felsefe, tıp, sosyoloji, hukuk ve ziraat gibi alanlarda da eserler okudu. İslamiyet’le diğer sistemleri karşılaştırdı ve tarih, edebiyat, ahlak üzerine araştırmalar yaptı. Sosyalizmi inceleyerek bu konuda da görüşlerini ortaya koydu.Kasımi, İslami esasların izah ve tefsirinde hür düşünceyi savundu ve ictihadın önemini vurguladı. Takıyyüddin İbn Teymiyye ve İbn Kayyim el-Cevziyye’nin yolunu benimseyerek itikadda Selefi bir çizgi takip etti. Ona göre, mezhepler arasındaki ihtilaf fer‘i meselelerde olup bu, İslam’ın canlılığını gösterir. İslamiyet, fikir hürriyetine önem verir ve taklidi reddeder. Her devirde müctehidler çıkacak ve İslam’ı yeni gelişmeler ışığında yorumlayacaktır
ÖNEMLİ ESERLERİ
MEHASİNÜ’T-TE’VİL: Kasımi’nin en önemli eseri olan bu tefsir, on yedi ciltten oluşur. Kur’an’ın derin anlamlarını açıklayan bu eser, Muhammed Fuad Abdülbakī’nin tahkikiyle neşredilmiştir.
İRŞADÜ’L-HALK İLE’L-AMEL Bİ-HABERİ’L-BERK: Kazai meselelerde telgrafla amel etmenin cevazını tartışan bu eser, dönemin teknolojik gelişmelerine İslami bir perspektiften yaklaşır.
EVAMİR-İ MÜHİMME Fİ ISLAHI’L-KAZAİ’Ş-ŞER’İ: Osmanlı mahkemelerinin ıslahına yönelik teklifler sunan bu eserde, Hanefi mezhebinin dışındaki mezheplere göre de hüküm verilebileceği üzerinde durulmuştur.
MECMUATÜ HUTAB: Hz. Peygamber’in (SAV), ashabın ve bazı alimlerin hutbelerinden örneklerin derlendiği bu eser, vaaz ve irşad faaliyetlerine kaynak teşkil eder.
CEVAMİU’L-ADAB Fİ AHLAKI’L-ENCAB: Genel bir ahlak kitabı olan bu eserde, parlamenterlerin uyması gereken kurallar da ahlaki açıdan ele alınmıştır.
DELAİLÜ’T-TEVHİD: Allah’ın varlığı, yaratıcı ile kainat arasındaki ilişki, materyalizmin tenkidi ve nübüvvet konularını ele alan bu eser, yeni ilm-i kelam döneminin önemli ürünlerindendir.
ŞEREFÜ’L-ESBAT: Nesebin şerefinin baba tarafından olduğu gibi anne tarafından da intikal edebileceğini savunan bu eser, Kasımi’nin anne tarafından seyyid olduğunu ispat etme çabasını yansıtır.
FETAVA MÜHİMME Fİ’Ş-ŞERİATİ’L-İSLAMİYYE: Muhammed Abduh’la birlikte kaleme aldığı bu eser, Osmanlı şeyhülislamlarının ihtiyaç karşısında dört mezhebe göre hüküm verme konusundaki fetvalarını içerir.
EL-FETVA Fİ’L-İSLAM: Müftü ve hakimler için yazılmış bir usul kitabı olan bu eser, fetva verme süreçlerini ve müftülerin matematik bilmesinin gerekliliğini ele alır.
MEZAHİBÜ’L-A’RAB VE FELASİFETÜ’L-İSLAM Fİ’L-CİN: Cinler hakkında Larousse ve Encyclopaedia Britannica’daki bilgilerin Arapça’ya tercümesidir.
İLMİ YAKLAŞIMI VE ETKİLERİ
Kasımi, İslami ilimlerde hür düşünceyi savunarak ictihadın önemini vurguladı. İtikadda Selefi bir çizgi benimseyen Kasımi, mezhepler arasındaki ihtilafın İslam’ın canlılığını gösterdiğini belirtti. Ona göre, her devirde müctehidler çıkacak ve İslam’ı yeni gelişmeler ışığında yorumlayacaktır. Kasımi, akıl ile naklin çelişmeyeceğini, çeliştiği durumlarda naklin te’vil edilmesi gerektiğini savundu.VEFATI VE İLMİ MİRASI
Kasımi, 1914 yılında Şam’da vefat etti ve ilmi mirası, özellikle tefsir ve fıkıh alanlarında İslam dünyasında uzun süre etkisini sürdürdü. Eserleri, İslami ilimlerin yeniden yorumlanması ve çağın ihtiyaçlarına cevap verme konusunda önemli bir kaynak olarak kabul edildi.SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Cemaleddin Kasımi’nin en önemli eseri hangisidir?Cevap: Kasımi’nin en önemli eseri, on yedi ciltlik Kur’an tefsiri olan “Mehasinü’t-Te’vil”dir.
Soru: Kasımi’nin ictihad konusundaki görüşleri nelerdir?
Cevap: Kasımi, ictihadın önemini vurgulayarak her devirde müctehidlerin çıkacağını ve İslam’ı yeni gelişmeler ışığında yorumlayacağını savunmuştur.
Soru: Kasımi’nin itikadi yaklaşımı nasıldı?
Cevap: Kasımi, itikadda Selefi bir çizgi benimsemiş ve Eş‘ari ile Matüridi mezheplerini de savunmuştur. Akıl ile naklin çelişmeyeceğini, çeliştiği durumlarda naklin te’vil edilmesi gerektiğini belirtmiştir.
Soru: Kasımi’nin sosyalizm hakkındaki görüşleri nelerdir?
Cevap: Kasımi, sosyalizmi incelemiş ve bu konuda görüşlerini eserlerinde ortaya koymuştur. Ancak temel olarak İslami esasları savunmuş ve diğer sistemleri İslam’la karşılaştırmıştır.
Soru: Kasımi’nin vefatından sonra ilmi mirası nasıl devam etti?
Cevap: Kasımi’nin eserleri, özellikle tefsir ve fıkıh alanlarında İslam dünyasında uzun süre etkisini sürdürdü. Onun hür düşünce ve ictihad vurgusu, sonraki dönem alimlerini de etkiledi.
