Ebu Bekr Ahmed b. Ali er-Razi (ö. 370/981)
HAYATI VE İLMİ YOLCULUĞU
Ahmed b. Ali er-Razi el-Cessas, Hicri 305 (917) yılında İran’ın eski yerleşim merkezlerinden Rey’de doğdu. “Razi” nisbesiyle ve mesleğinden dolayı “Cessas” (kireççi) lakabıyla tanındı. Yirmi yaşlarında Bağdat’a giderek devrin önde gelen Hanefi fakihi Ebü’l-Hasan el-Kerhi’nin derslerine katıldı ve onun en önemli talebelerinden biri oldu. Kerhi’nin yanı sıra Abdülbakī b. Kani‘, Hakim en-Nisaburi, Ebu Ali el-Farisi ve Süleyman b. Ahmed et-Taberani gibi alimlerden de ders aldı. Bağdat’ta yaşanan kıtlık nedeniyle bir süre Ahvaz’a giden Cessas, daha sonra tekrar Bağdat’a döndü ve hocası Kerhi’nin tavsiyesiyle Hakim en-Nisaburi ile birlikte Nişabur’a giderek hadis tahsil etti. Kerhi’nin vefatından sonra Bağdat’a döndü (344/955) ve onun yerine ders vermeye başladı. Ebu Bekir Muhammed b. Musa el-Harizmi, Ebu Abdullah Muhammed b. Yahya el-Cürcani ve Ebu Ca‘fer Muhammed b. Ahmed en-Nesefi gibi birçok talebe yetiştirdi. Cessas, 7 Zilhicce 370’te (13 Haziran 981) Bağdat’ta vefat etti.İLMİ KİŞİLİĞİ VE MEZHEP İÇİNDEKİ YERİ
Cessas, Hanefi fıkıh alimlerini yedi tabakaya ayıran tasnifte dördüncü tabaka olan “ashabü’t-tahric” içinde yer alır. Ancak bazı alimler, onun üçüncü hatta ikinci tabakada (mezhepte müctehid) değerlendirilmesi gerektiğini savunmuştur. Eserlerinde Hanefi mezhebini savunurken zaman zaman taassup gösterdiği ve özellikle İmam Şafii’yi sıkça eleştirdiği bilinmektedir. Bu durum, Şafii alimlerinin de onu eleştirmesine yol açmıştır.Cessas, kuvvetli bir muhakeme ve ikna kabiliyetine sahipti. Hanefi mezhebinin usulüne uygun olarak yeni meselelere çözümler üretti. Ancak bazı konularda mezhebin genel görüşünden ayrılan fikirler de ortaya koydu. Örneğin, En‘am suresinin 103. ayetini tefsir ederken Allah’ın ahirette görülemeyeceğini savundu ve bu görüşüne aykırı ayet ve hadisleri te’vil etti. Ayrıca sihrin hakikatinin olmadığını, Hz. Peygamber’e (SAV) büyü yapıldığına dair rivayetlerin uydurma olduğunu ileri sürdü. Bu görüşleri nedeniyle Mu‘tezile mezhebinden olduğu iddia edilse de bu doğru değildir.
AHLAKİ DURUŞU VE DEVLETLE İLİŞKİLERİ
Cessas, özel hayatında sade bir yaşam sürdü ve günahlardan titizlikle kaçındı. Devlet hizmetinden uzak durdu ve kendisine teklif edilen başkadılık görevini iki kez reddetti. Tefsirinde “emr-i bi’l-ma‘ruf nehy-i ani’l-münker” ilkesine sıkça vurgu yaparak, devlet adamlarının bu görevi ihmal etmesinin İslam aleminde yol açtığı sorunlara dikkat çekti. Emevi halifelerine, özellikle Yezid, Abdülmelik, Velid ve Hişam’a ağır eleştiriler yöneltti. Ancak Ömer b. Abdülaziz’i bu eleştirilerden muaf tuttu. Muaviye hakkında da zaman zaman memnuniyetsizliğini dile getirdi.ESERLERİ
AHKAMÜ’L-KURʾAN:
Ahkam ayetlerinin tefsirini içeren bu eser, Hanefiler arasında büyük rağbet görmüştür. İlk olarak 1335-1338 yıllarında üç cilt halinde yayımlanmıştır.
USULÜ’L-FIKH:
En eski usul-i fıkıh kitaplarından biridir. Ahkamü’l-Kurʾan’a giriş niteliğinde yazılmıştır ve usul-i fıkıh konularını kapsar.
MUHTASARU İHTİLAFİ’L-FUKAHA:
Tahavi’nin İḫtilafü’l-fukahaʾ adlı eserinin muhtasarıdır. Bu eserin bir bölümü yanlışlıkla Tahavi’ye atfedilerek yayımlanmıştır.
ŞERHU MUḪTASARI’Ṭ-ṬAHAVİ:
Tahavi’nin Muḫtasar’ının önemli şerhlerinden biridir.
ŞERHU EDEBİ’L-KAḌİ:
Hassaf’ın Edebi’l-kaḍi adlı eserine yazılmış bir şerhtir.
ŞERHU CAMİʿİ’L-KEBİR:
Muhammed b. Hasan eş-Şeybani’nin el-Camiʿu’l-kebir’inin şerhidir.
Cessas’ın bunların yanı sıra Şerhu’l-Camiʿi’s-sagīr, Şerhu Muḫtasari’l-Kerḫi, Şerhu’l-esmaʾi’l-hüsna ve Cevabatü’l-mesaʾil gibi eserleri de bulunmaktadır.
Cessas’ın bunların yanı sıra Şerhu’l-Camiʿi’s-sagīr, Şerhu Muḫtasari’l-Kerḫi, Şerhu’l-esmaʾi’l-hüsna ve Cevabatü’l-mesaʾil gibi eserleri de bulunmaktadır.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Cessas kimdir?Cevap: Cessas, Hicri 305 yılında Rey’de doğan ve Hanefi fıkıh ilminin önemli isimlerinden biridir.
Soru: Cessas’ın en önemli eserleri nelerdir?
Cevap: Ahkamü’l-Kurʾan, Usulü’l-fıkh ve Muḫtasaru İḫtilafi’l-fukahaʾ en bilinen eserleridir.
Soru: Cessas’ın Hanefi mezhebindeki yeri nedir?
Cevap: Cessas, Hanefi fıkıh alimleri arasında “ashabü’t-tahric” tabakasında yer alır, ancak bazı alimler onun daha üst tabakalarda değerlendirilmesi gerektiğini savunur.
Soru: Cessas’ın sihir hakkındaki görüşü nedir?
Cevap: Cessas, sihrin hakikatinin olmadığını ve Hz. Peygamber’e (SAV) büyü yapıldığına dair rivayetlerin uydurma olduğunu savunmuştur.
Soru: Cessas’ın vefat tarihi nedir?
Cevap: Cessas, 7 Zilhicce 370’te (13 Haziran 981) Bağdat’ta vefat etmiştir.
