Muhammed İzzet b. Abdilhadi b. Derviş (1888-1984)
HAYATI VE SİYASİ FAALİYETLERİ
Muhammed İzzet Derveze, 21 Haziran 1888’de Filistin’in Nablus şehrinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini Nablus’ta tamamladıktan sonra maddi imkansızlıklar nedeniyle öğrenimine devam edemedi ve 18 yaşında memuriyete başladı. 1906-1918 yılları arasında Suriye’de posta ve telgraf idaresinde çeşitli kademelerde görev yaptı. 1920’de kısa bir süre Amman’da Emir Abdullah b. Hüseyin’in divanında sekreterlik yaptı. Filistin’in İngilizler tarafından işgal edilmesinin ardından eğitim alanında çalışmalar yürüttü ve Medresetü’n-necahi’l-vataniyye’nin müdürlüğünü üstlendi (1922-1927). 1928’de Nablus’ta İslami Vakıflar İdaresi’nde müdürlük yaptı ve 1932’de Filistin İslami Vakıflar İdaresi genel müdürlüğüne getirildi.Derveze, 1936’da İngilizler’e karşı başlayan Filistin ayaklanmasında aktif rol aldığı gerekçesiyle görevinden uzaklaştırıldı ve Filistin’de ikamet etmesi yasaklandı (1937). Bu tarihten sonra memuriyet yapmadı ve kendisini ilmi çalışmalara adadı. 1937-1939 yılları arasında Dımaşk’taki Filistin direniş hareketinin idari ve mali sorumlusu olarak çalıştı. 1939’da Fransız askeri mahkemesi tarafından tutuklandı ve 1940’a kadar hapis yattı. Hapisteyken Kur’an’ı ezberledi ve bazı eserlerini kaleme aldı. 1940’ta Türkiye’ye kaçtı, ancak izinsiz girdiği için Manisa Hapishanesi’ne gönderildi. 1945’te Suriye’ye döndü ve 1948’de siyasi faaliyetlerini bırakarak kendisini tamamen ilmi çalışmalara verdi. Derveze, 26 Temmuz 1984’te Şam’da vefat etti.
FİKİRLERİ VE İLMİ KATKILARI
Muhammed İzzet Derveze, Arap milliyetçiliği ve Filistin direniş hareketinin önemli isimlerinden biridir. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye olarak siyasi faaliyetlere başladı. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Arap milliyetçiliği hareketlerinde aktif rol aldı ve adem-i merkeziyetçi idarelerin kurulması için çaba gösterdi. 1911’de Nablus’ta el-Cem‘iyyetü’l-ilmiyyetü’l-Arabiyye’yi, 1912’de Beyrut’ta el-Cem‘iyyetü’l-ıslahiyye’yi kurdu. 1914-1920 yıllarında Hizbü’l-Lamerkeziyye’nin üyesi ve sekreteri olarak çalıştı.Derveze, Filistin’in İngiliz işgaline karşı verilen mücadelede önemli bir rol oynadı. 1936’da el-Hey’etü’l-Arabiyyetü’l-ulya’da bağımsızlık partisi temsilciliği yaptı. 1937’de İngilizler’e karşı düzenlenen gösterilerde başından yaralandı. 1939’da Fransız askeri mahkemesi tarafından tutuklandı ve hapis yattı. Hapisteyken Kur’an’ı ezberledi ve tefsir çalışmalarına başladı.
ESERLERİ
Muhammed İzzet Derveze, elli civarında eser kaleme aldı ve çok sayıda makale yayımladı. Eserleri, Arap milliyetçiliği, Filistin meselesi, İslami ilimler ve tarih alanlarında önemli bir yere sahiptir. En önemli eserleri şunlardır:Havle’l-hareketi’l-ʿArabiyyeti’l-hadis̱e (I-VI): Bu eser, Suriye, Lübnan ve Filistin’deki Arap direniş hareketlerini, Fransız ve İngiliz sömürgeciliğini ve Arap dünyasının diğer meselelerini ele alır.
et-Tefsirü’l-hadis̱ (I-XII): Derveze’nin bu tefsiri, surelerin nüzul sırasına göre düzenlenmiştir. Kur’an’ın tarihsel bağlamını ve mesajını anlamaya yönelik bir çalışmadır.
Tarihu Beni İsraʾil min esfarihim: İsrailoğulları’nın tarihini, Tevrat’ta anlatılan olayları ve İslami kaynaklarla karşılaştırarak ele alır.
Meʾsatü Filistin: Filistin’in İngiliz işgali ve siyonist hareketler karşısındaki mücadelesini anlatır.
el-Kurʾan ve’l-Yehud: Kur’an’da Yahudilerle ilgili ayetleri ve İslam’ın Yahudilikle ilişkisini inceler.
el-Kurʾan ve’l-merʾe: Kur’an’da kadınla ilgili ayetleri ve İslam’ın kadın haklarına bakışını ele alır.
Siretü’r-Resul: Hz. Muhammed’in hayatını Kur’an’a dayanarak anlatan bir siyer kitabıdır. Bu eser, Mehmet Yolcu tarafından Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir.
el-Kurʾanü’l-mecid: Kur’an’ın temel mesajlarını ve İslam’ın evrensel değerlerini ele alan bir çalışmadır.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Muhammed İzzet Derveze kimdir?Cevap: Muhammed İzzet Derveze, 20. yüzyılın önemli bir alimi ve Filistin direniş hareketinin önde gelen isimlerinden biridir. Aynı zamanda Kur’an tefsiri ve İslami ilimler alanında önemli eserler kaleme almıştır.
Soru: Derveze’nin en önemli eserleri nelerdir?
Cevap: Derveze’nin en önemli eserleri arasında et-Tefsirü’l-hadis, Havle’l-hareketi’l-ʿArabiyyeti’l-hadise, Siretü’r-Resul ve Tarihu Beni İsraʾil min esfarihim bulunmaktadır.
Soru: Derveze’nin tefsir anlayışı nasıldır?
Cevap: Derveze, et-Tefsirü’l-hadis̱ adlı eserinde surelerin nüzul sırasına göre tefsir edilmesini savunur. Kur’an’ın tarihsel bağlamını ve mesajını anlamaya yönelik bir yaklaşım benimser.
Soru: Derveze’nin Türkiye’deki faaliyetleri nelerdir?
Cevap: Derveze, 1940’ta Türkiye’ye kaçtı ve izinsiz girdiği için Manisa Hapishanesi’ne gönderildi. Burada Kur’an tefsiri üzerine çalışmalar yaptı ve bazı eserlerini kaleme aldı.
