EBU HAYYAN el-ENDELÜSİ

Ebu Hayyan Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Yusuf b. Hayyan el-Endelüsi (ö. 745/1344)

HAYATI VE İLMİ ŞAHSİYETİ

Ebu Hayyan el-Endelüsi, 654 (1256) yılında Endülüs’ün Gırnata (Granada) şehrine bağlı Matahşareş kasabasında doğdu. Berberi kökenli olan Ebu Hayyan, Arap dili ve grameri alanında büyük bir üne sahip olmuştur. İlk eğitimini Gırnata’da tamamladıktan sonra, Endülüs’ten ayrılarak Kuzey Afrika, Mısır, Hicaz, Bağdat ve Dımaşk gibi önemli ilim merkezlerini dolaştı. Bu seyahatler sırasında 450’den fazla alimden ders aldı ve kendini dil, tefsir, hadis, fıkıh ve kelam gibi alanlarda yetiştirdi. Daha sonra Mısır’a yerleşerek Kahire’de ders vermeye ve eserler yazmaya başladı. Ebu Hayyan, 28 Safer 745 (11 Temmuz 1344) tarihinde Kahire’de vefat etti ve Sufiye Mezarlığı’na defnedildi.

EBU HAYYAN’IN İLMİ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ

Ebu Hayyan, Arap dili ve grameri alanında önemli bir otorite olarak kabul edilir. Nahivde Basra mektebinin görüşlerini benimsemiş ve Sibeveyhi’nin el-Kitab adlı eserinin güçlü bir savunucusu olmuştur. Ayrıca Türkçe, Farsça, Habeşçe ve Himyeri dili gibi diller üzerine de çalışmalar yapmıştır. Ebu Hayyan’ın en önemli özelliklerinden biri, Türk dili üzerine yazdığı eserlerdir. Bu eserler, Türk dilinin en eski gramer kitapları arasında yer alır.

EBU HAYYAN’IN ESERLERİ

Ebu Hayyan, dil, tefsir, hadis, fıkıh ve kelam gibi alanlarda yetmişten fazla eser kaleme almıştır. İşte onun en önemli eserleri:

1. el-Bahrü’l-muhit: Nahvi-edebi bir tefsir olan bu eser, Kur’an’ın dil ve gramer yönünden tefsirini içerir. Eser, Arap dili ve belagatı üzerine yapılan detaylı açıklamalarla doludur. el-Bahrü’l-muhit, Kahire ve Beyrut’ta birçok defa basılmıştır.
2. en-Nehrü’l-mad: el-Bahrü’l-muhit’in muhtasarı olan bu eser, daha özlü bir şekilde Kur’an tefsirini ele alır. Eser, Beyrut’ta basılmıştır.
3. Tuhfetü’l-erib bima fi’l-Kurʾan mine’l-garib: Kur’an’daki garip kelimelerin açıklandığı bu eser, Hama ve Beyrut’ta basılmıştır. Eser, Kur’an’ın anlaşılması zor kelimelerini açıklamak amacıyla yazılmıştır.
4. Divanü Ebi Hayyan: Ebu Hayyan’ın şiirlerini içeren bu divan, Bağdat’ta basılmıştır. Şiirlerinin bir kısmı alimane ve hakimane, bir kısmı da aşıkanedir.
5. Gayetü’l-ihsan fi’n-nahv: Nahiv ilmi üzerine yazılan bu eser, Beyrut’ta basılmıştır. Eser, Arap gramerinin temel konularını ele alır.
6. en-Nüketü’l-hisan fi şerhi Gayeti’l-ihsan: Gayetü’l-ihsan’ın şerhi olan bu eser, Beyrut’ta basılmıştır.
7. el-İrtiḍaʾ fi’l-fark beyne’ḍ-ḍad ve’z-zaʾ: Arap dilindeki “ḍad” ve “zaʾ” harfleri arasındaki farkı ele alan bu eser, Bağdat’ta basılmıştır.
8. Menhecü’s-salik fi’l-kelam ʿala Elfiyyeti İbn Malik: İbn Malik’in Elfiyye adlı eserinin şerhi olan bu çalışma, New Haven’da basılmıştır.
9. et-Teẕyil ve’t-tekmil fi şerhi’t-Teshil: İbn Malik’in Teshilü’l-fevaʾid adlı eserinin şerhi olan bu çalışma, on cilt halinde yayımlanmıştır.
10. İrtişafü’ḍ-ḍarab min lisani’l-ʿArab: et-Teẕyil ve’t-tekmil’in muhtasarı olan bu eser, Kahire’de basılmıştır.
11. Teẕkiretü’n-nühat: Gramer üzerine yazılan bu eser, Beyrut’ta basılmıştır.
12. Kitabü’l-İdrak li-lisani’l-Etrak: Türk dili üzerine yazılan bu eser, Türkçe’nin en eski gramer kitaplarından biridir. Eser, İstanbul’da basılmıştır.
13. Takribü’l-Mukarrib: İbn Usfur’un el-Mukarrib adlı eserinin şerhi olan bu çalışma, Beyrut’ta basılmıştır.
14. et-Tedrib fi temsili tahsili’t-Takrib: Takribü’l-Mukarrib’in örneklerle zenginleştirilmiş şekli olan bu eser, Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
15. el-Lemhatü’l-bedriyye fi’l-ʿilmi’l-ʿArabiyye: Nahiv üzerine yazılan bu risale, birçok şerh yazılmıştır.
16. el-Mevfur min Şerhi İbn ʿUsfur: Zeccaci’nin el-Cümelü’l-kübra adlı eserine İbn Usfur tarafından yazılan şerhin muhtasarıdır.
17. el-Mübdiʿ fi’t-tasrif: İbn Usfur’un el-Mümtiʿ fi’t-tasrif adlı eserinin özetidir.
18. el-Hidaye fi’n-nahv: Nahiv üzerine yazılan bu eser, Kahire’de bulunmaktadır.

EBU HAYYAN’IN İLMİ MİRASI

Ebu Hayyan, Arap dili ve grameri alanında yaptığı çalışmalarla İslam ilim geleneğine büyük katkılar sağlamıştır. Özellikle el-Bahrü’l-muhit adlı tefsiri, Kur’an’ın dil ve gramer yönünden tefsirini ele almasıyla dikkat çeker. Türk dili üzerine yazdığı Kitabü’l-İdrak li-lisani’l-Etrak, Türkçe’nin en eski gramer kitaplarından biri olarak kabul edilir. Ebu Hayyan’ın eserleri, dil ve tefsir alanında sonraki nesillere ilham kaynağı olmuştur.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Soru: Ebu Hayyan el-Endelüsi’nin en önemli eseri hangisidir?
Cevap: Ebu Hayyan’ın en önemli eseri, el-Bahrü’l-muhit adlı nahvi-edebi tefsiridir. Bu eser, Kur’an’ın dil ve gramer yönünden tefsirini içerir.

Soru: Ebu Hayyan’ın Türk dili üzerine yazdığı eser hangisidir?
Cevap: Ebu Hayyan’ın Türk dili üzerine yazdığı eser, Kitabü’l-İdrak li-lisani’l-Etrak’tır. Bu eser, Türkçe’nin en eski gramer kitaplarından biridir.

Soru: Ebu Hayyan hangi dil alanında uzmanlaşmıştır?
Cevap: Ebu Hayyan, Arap dili ve grameri alanında uzmanlaşmıştır. Ayrıca Türkçe, Farsça, Habeşçe ve Himyeri dili üzerine de çalışmalar yapmıştır.

Soru: Ebu Hayyan nerede vefat etmiştir?
Cevap: Ebu Hayyan, 28 Safer 745 (11 Temmuz 1344) tarihinde Kahire’de vefat etmiş ve Sufiye Mezarlığı’na defnedilmiştir.

Soru: Ebu Hayyan’ın tefsir alanındaki katkıları nelerdir?
Cevap: Ebu Hayyan, el-Bahrü’l-muhit adlı tefsiriyle Kur’an’ın dil ve gramer yönünden tefsirini ele almıştır. Bu eser, Arap dili ve belagatı üzerine yapılan detaylı açıklamalarla doludur.

EBU HAYYAN el-ENDELÜSİ Tefsiri

PDF İndir