(ö. 982/1574)
DOĞUMU VE AİLESİ
Ebüssuud Efendi, 17 Safer 896’da (30 Aralık 1490) İstanbul yakınlarındaki Meteris (Metris-Müderris) köyünde dünyaya geldi. Babası, Şeyh Yavsi diye tanınan Muhyiddin Muhammed, İskilip’e bağlı İmad (Direklibel) köyündendi. Annesi Sultan Hatun, Ali Kuşçu’nun kızı veya kardeşinin kızıdır. Ebüssuud Efendi, “Ebüssuud” künyesiyle tanınsa da asıl adı Mehmed’dir. Bu künyenin neden verildiği tam olarak bilinmemektedir.TAHSİL HAYATI
Ebüssuud Efendi, ilk eğitimini babası Şeyh Yavsi’den aldı. Daha sonra Müeyyedzade Abdurrahman Efendi, Mevlana Seydi-i Karamani ve Kemalpaşazade gibi dönemin önemli alimlerinden dersler aldı. İlim tahsilini tamamladıktan sonra 922’de (1516) Çankırı Medresesi’ne müderris olarak atandı. Daha sonra İnegöl İshak Paşa Medresesi, Davud Paşa Medresesi ve Mahmud Paşa Medresesi gibi önemli medreselerde görev yaptı.KADILIK VE KAZASKERLİK DÖNEMİ
Ebüssuud Efendi, 934’te (1528) Sahn-ı Seman medreselerinden birine müderris oldu. 940’ta (1533) İstanbul kadılığına getirildi. 944’te (1537) Rumeli Kazaskeri olarak atandı ve bu görevde sekiz yıl kaldı. Bu dönemde Osmanlı’nın önemli seferlerine katıldı ve Budin’in fethinden sonra şehirde ilk cuma namazını kıldırdı.ŞEYHÜLİSLAMLIK DÖNEMİ
Ebüssuud Efendi, 952’de (1545) şeyhülislam oldu ve bu görevi 28 yıl 11 ay sürdürdü. Şeyhülislamlığı döneminde ilmiye teşkilatında önemli düzenlemeler yaptı. Mülazemet sistemini yeniden düzenleyerek ilmiye sınıfının daha sistematik hale gelmesini sağladı. Ayrıca şeyhülislamlık makamının hem maddi hem de manevi olarak kazaskerliğin üzerine çıkmasını sağladı.VEFATI
Ebüssuud Efendi, 5 Cemaziyelevvel 982’de (23 Ağustos 1574) vefat etti. Cenazesi Eyüp Camii civarında kendi yaptırdığı sıbyan mektebinin haziresine defnedildi. Ölümüne birçok mersiye yazıldı ve Haremeyn’de gıyabında cenaze namazı kılındı.İLMİ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ
TEFSİR İLMİNDEKİ YERİ
Ebüssuud Efendi, Osmanlı döneminin en büyük müfessirlerinden biri olarak kabul edilir. İrşadü’l-ʿakli’s-selim ila mezaya’l-Kitabi’l-Kerim adlı tefsiri, Kur’an’ın bütününü açıklayan önemli bir eserdir. Bu tefsir, Zemahşeri’nin el-Keşşaf ve Beyzavi’nin Envarü’t-tenzil gibi klasik tefsirlerden faydalanarak yazılmıştır. Ebüssuud Efendi, tefsirinde ayetler arasındaki münasebetlere, dil inceliklerine ve fıkhi meselelere özel önem vermiştir.FIKIH ALANINDAKİ HİZMETLERİ
Ebüssuud Efendi, Osmanlı hukuk sisteminin şekillenmesinde büyük rol oynadı. Özellikle miri arazi sistemi, para vakıfları ve öşür vergisi gibi konularda verdiği fetvalar, Osmanlı hukukunun temelini oluşturdu. Fetava-yı Ebüssuud Efendi adlı eseri, onun fıkıh alanındaki otoritesini gösteren önemli bir kaynaktır.DİL VE EDEBİYAT
Ebüssuud Efendi, Arapça ve Türkçe şiirler de kaleme almıştır. Galatat-ı Ebüssuʿud adlı eseri, halk arasında yanlış kullanılan kelimeleri düzeltmek amacıyla yazılmıştır. Ayrıca el-Kasidetü’l-mimiyye adlı Arapça kasidesi, dönemin edebiyat çevrelerinde büyük ilgi görmüştür.TASAVVUFİ YÖNÜ
Ebüssuud Efendi, tasavvufa karşı olmadığı gibi, şeriat çerçevesinde kalan tasavvuf anlayışını desteklemiştir. Ancak şeriata aykırı davranan mutasavvıflara karşı sert bir tutum sergilemiştir. Özellikle Hurufilik ve Melamilik gibi akımlara karşı mücadele etmiştir.ESERLERİ
Ebüssuud Efendi’nin başlıca eserleri şunlardır:İrşadü’l-ʿakli’s-selim ila mezaya’l-Kitabi’l-Kerim: Kur’an tefsiri.
Fetava-yı Ebüssuud Efendi: Fıkıh alanındaki fetvaları.
Ma‘ruzat: Kanuni Sultan Süleyman’a sunduğu fetvalar.
Risale fi vakfi’l-menkūl ve’n-nukūd: Para vakıfları hakkında risale.
Galatat-ı Ebüssuʿud: Halk arasında yanlış kullanılan kelimeleri düzeltmek amacıyla yazılmış eser.
el-Kasidetü’l-mimiyye: Arapça kaside.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Ebüssuud Efendi’nin en önemli eseri hangisidir?Cevap: Ebüssuud Efendi’nin en önemli eseri, Kur’an’ın tamamını tefsir ettiği İrşadü’l-ʿakli’s-selim ila mezaya’l-Kitabi’l-Kerim adlı tefsiridir.
Soru: Ebüssuud Efendi’nin şeyhülislamlık döneminde yaptığı önemli düzenlemeler nelerdir?
Cevap: Ebüssuud Efendi, mülazemet sistemini düzenleyerek ilmiye sınıfının daha sistematik hale gelmesini sağlamıştır. Ayrıca şeyhülislamlık makamının kazaskerliğin üzerine çıkmasını sağlamıştır.
Soru: Ebüssuud Efendi’nin tasavvufa bakışı nasıldı?
Cevap: Ebüssuud Efendi, şeriat çerçevesinde kalan tasavvuf anlayışını desteklemiş, ancak şeriata aykırı davranan mutasavvıflara karşı sert bir tutum sergilemiştir.
Soru: Ebüssuud Efendi’nin para vakıfları hakkındaki görüşü nedir?
Cevap: Ebüssuud Efendi, para vakıflarının caiz olduğunu savunmuş ve bu konuda Risale fi vakfi’l-menkūl ve’n-nukūd adlı bir risale yazmıştır.
Soru: Ebüssuud Efendi’nin vefatı ne zaman ve nerede gerçekleşmiştir?
Cevap: Ebüssuud Efendi, 5 Cemaziyelevvel 982’de (23 Ağustos 1574) vefat etmiş ve Eyüp Camii civarında defnedilmiştir.
