(1878-1942)
DOĞUMU VE İLK YILLARI
Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Antalya’nın Elmalı ilçesinde dünyaya geldi. Babası Numan Efendi, Burdur’un Gölhisar ilçesine bağlı Yazır köyündendi ve Elmalı Şer‘iyye Mahkemesi’nde başkatiplik yapıyordu. Ailesi ilmiye sınıfına mensuptu ve dedeleri de dini ilimlerle uğraşan kişilerdi. Annesi Fatma Hanım ise Sarlarlı Mehmed Efendi’nin kızıydı. İlk ve orta öğrenimini Elmalı’da tamamlayan Muhammed Hamdi, hafızlığını da burada yaptı. Daha sonra tahsiline devam etmek için dayısı Mustafa Efendi ile birlikte İstanbul’a gitti ve Küçük Ayasofya Medresesi’ne yerleşti (1895). Beyazıt Camii’ndeki derslere devam ederek Kayserili Mahmud Hamdi Efendi’den icazet aldı. Bu süreçte hocası “Büyük Hamdi”, kendisi ise “Küçük Hamdi” olarak anılmaya başlandı. Soyadı kanunu çıkınca Yazır soyadını aldı, ancak daha çok doğum yerine nisbetle “Elmalılı” olarak tanındı.EĞİTİM VE AKADEMİK KARİYER
Elmalılı, Bakkal Arif Efendi ve Sami Efendi’den hat dersleri alarak bu alanda da icazet aldı. 1904’te ruus imtihanını kazandı ve Mekteb-i Nüvvab’ı birincilikle bitirdi. Aynı zamanda edebiyat, felsefe ve musiki alanlarında kendini geliştirdi. Meşrutiyet idaresini savunan Elmalılı, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ilmiye şubesine üye oldu. Beyazıt Medresesi’nde iki yıl dersiamlık yaptıktan sonra II. Meşrutiyet’in ilk meclisine Antalya mebusu olarak girdi. II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesine dair fetvanın hazırlanmasında etkili bir rol oynadı. Daha sonra Şeyhülislamlık Mektubi Kalemi’nde görev aldı ve çeşitli medreselerde fıkıh, usul-i fıkıh, mantık ve vakıf hukuku dersleri verdi. 1915-1917 yıllarında huzur derslerine katıldı. 1918’de Darü’l-hikmeti’l-İslamiyye’ye üye, ardından da reis olarak atandı. Damad Ferid Paşa’nın hükümetlerinde Evkaf nazırı olarak görev yaptı ve ikinci rütbeden Osmanlı nişanı aldı. 1919’da ayan heyeti üyeliğine seçildi.CUMHURİYET DÖNEMİ VE TEFSİR ÇALIŞMALARI
Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte görev yaptığı kurumlar lağvedildi ve açıkta kaldı. Milli Mücadele döneminde İstanbul hükümetlerinde görev aldığı için İstiklal Mahkemesi’nce gıyabında idama mahkum edildi. Ancak mahkemede suçsuz bulunarak serbest bırakıldı. Bu dönemde evine çekildi ve maddi sıkıntılar içinde yaşadı. 1926’da Diyanet İşleri Reisliği’nin teklifi üzerine Türkçe bir tefsir yazmaya başladı. “Hak Dini Kur’an Dili” adını verdiği bu eserini vefatından önce tamamladı. 27 Mayıs 1942’de kalp yetmezliğinden vefat eden Elmalılı, Sahrayıcedid Mezarlığı’na defnedildi.İLMİ ŞAHSİYETİ VE GÖRÜŞLERİ
Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, çağdaşları arasında geniş kültürlü ve mütefekkir bir din alimi olarak tanındı. Dini ilimlerin yanı sıra felsefe, edebiyat ve musikiyle de ilgilendi. Türkçe, Arapça ve Farsça şiirler yazdı, ancak edebi yönü pek bilinmedi. Hat sanatında da başarılı olan Elmalılı, sülüs, nesih, ta‘lik ve celi yazı türlerinde eserler verdi.Elmalılı, İslam ümmetinin içtimai vicdanını kaybetmesinin büyük felaketlere yol açacağını savundu. Batı’nın ilminden faydalanılması gerektiğini, ancak değerlerinin benimsenmemesi gerektiğini vurguladı. Dini ilimlerle modern bilimleri uzlaştırmaya çalıştı ve Kur’an’ın ilmi i‘cazını ortaya koymayı hedefledi. Tefsirinde hem rivayet hem dirayet metodunu kullandı ve geleneksel tefsir çizgisinde özgün yorumlar getirdi.
BAŞLICA ESERLERİ
Hak Dini Kur’an Dili: Elmalılı’nın en meşhur eseri olan bu tefsir, Diyanet İşleri Reisliği tarafından yayımlandı (1935-1938).Metalib ve Mezahib: Fransız felsefe tarihçileri Paul Janet ve Gabriel Seailles’in eserinin tercümesidir.
İrşadü’l-ahlaf fi ahkami’l-evkaf: Vakıf hukuku üzerine yazılmış bir ders kitabıdır.
Hz. Peygamber (SAV)’in Dini İslam: Anglikan Kilisesi’nin sorularına verdiği cevaplardan oluşan bir risaledir.
İstintaci ve İstikrai Mantık: Alexander Bain’in eserinin tercümesidir.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın en önemli eseri nedir?Cevap: Elmalılı’nın en önemli eseri, “Hak Dini Kur’an Dili” adlı tefsiridir.
Soru: Elmalılı’nın tefsir yazmaya başlamasının nedeni nedir?
Cevap: Diyanet İşleri Reisliği’nin teklifi üzerine Türkçe bir tefsir yazmaya başlamıştır.
Soru: Elmalılı’nın felsefi görüşleri nelerdir?
Cevap: Elmalılı, pozitivizm, materyalizm ve evrim teorisi gibi akımları eleştirmiş, dini ilimlerle modern bilimleri uzlaştırmaya çalışmıştır.
Soru: Elmalılı’nın hat sanatındaki başarısı nasıldır?
Cevap: Sülüs, nesih, ta‘lik ve celi yazı türlerinde başarılı eserler vermiştir.
Soru: Elmalılı’nın tasavvufi görüşleri nelerdir?
Cevap: Tasavvufi konularda İbnü’l-Arabi’den etkilenmiş, ancak vahdet-i vücud konusunda eleştirel bir tutum sergilemiştir.
