FAHREDDİN er-RAZİ (Türkçe)

Ebu Abdillah (Ebü’l-Fazl) Fahrüddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Razi et-Taberistani (ö. 606/1210)

FAHREDDİN ER-RAZİ’NİN HAYATI

Fahreddin er-Razi, 25 Ramazan 543 (6 Şubat 1149) tarihinde Büyük Selçuklu Devleti’nin başşehri Rey’de doğdu. 544’te doğduğu da rivayet edilir. Bekri, Teymi ve Kureşi nisbeleriyle anılan Razi, Arap asıllı bir aileye mensuptur. Babası Ömer, Begavi’nin yanında yetişmiş ve kelam ilmine dair Gayetü’l-meram adlı eseriyle tanınmıştır. Razi, ilk eğitimini babasından aldı. Babasının vefatı üzerine Simnan’a giderek Kemaleddin es-Simnani’den dersler aldı. Daha sonra Rey’e döndü ve İşrakī filozofu Sühreverdi el-Maktul’ün hocalarından Mecdüddin el-Cili’den kelam ve felsefe tahsil etti. Üstün zekası ve çalışkanlığı sayesinde kısa sürede kendini yetiştirdi.

İLMİ SEYAHATLERİ VE İLMİ KİŞİLİĞİ

Fahreddin er-Razi, ilmi seyahatleriyle ün kazandı. Cürcan, Tus, Herat, Harizm, Buhara, Semerkant, Hucend, Belh, Gazne ve Hindistan’ın çeşitli bölgelerini dolaştı. Harizm’de Mu‘tezili alimlerle yaptığı münazaralar sonucunda bazı olaylar çıkınca Rey’e dönmek zorunda kaldı. Daha sonra Maveraünnehir bölgesini dolaştı ve Serahs’ta meşhur tabip Abdurrahman b. Abdülkerim ile tanıştı. İbn Sina’nın el-Kanun adlı eserini bu tabip için şerhetti. İki oğlunu da Abdurrahman’ın kızlarıyla evlendirdi. Buhara’da Hanefi alimleriyle fıkıh, Nureddin es-Sabuni ile itikadi meseleler üzerinde münazaralar yaptı. Batıniler ve Kerramiler’le yaptığı tartışmalar büyük yankı uyandırdı. Horasan’da Alaeddin Tekiş ve oğlu Muhammed, Gur sultanları Gıyaseddin ve Şehabeddin gibi siyaset adamlarının himayesini gördü. 600 (1203) yılında Herat’a yerleşti ve ömrünün sonuna kadar burada kaldı. 1 Şevval 606’da (29 Mart 1210) Herat’ta vefat etti. Kerramiler tarafından zehirletildiği de rivayet edilir.

İLMİ KİŞİLİĞİ VE ETKİLERİ

Fahreddin er-Razi, kelam, felsefe, tefsir, fıkıh, Arap dili, mantık, astronomi, tıp ve matematik gibi birçok alanda eser veren çok yönlü bir alimdir. “Allame” unvanıyla anılan Razi, İmamü’l-Haremeyn el-Cüveyni’nin eş-Şamil’ini, Gazzali’nin el-Müstasfa’sını ve Ebü’l-Hüseyin el-Basri’nin el-Muʿtemed’ini çocukken ezberlemişti. Eserleri ve yetiştirdiği öğrenciler vasıtasıyla görüşleri yayıldı. Kutbüddin el-Mısri, Zeynüddin el-Keşşi, Şerefeddin el-Herevi, Esirüddin el-Ebheri, Taceddin el-Urmevi, Siraceddin el-Urmevi ve Şemseddin Hüsrevşahi gibi önemli isimler onun öğrencileri arasındadır.

TEFSİR VE KELAM ALANINDAKİ ÇALIŞMALARI

Razi, tefsir alanında dirayet metodunu başarıyla uyguladı. Kur’an’ı tefsir ederken döneminin bütün ilimlerinden faydalandı ve ilmi tefsir hareketine öncülük yaptı. Tefsirinde İbn Sina’nın etkisi görülür. Örneğin, dünyanın yuvarlak olduğunu belirtmekle birlikte dönmediğini söylemiştir. Razi’ye göre, naslar zahiri manalarına göre anlaşılmalı, aklın ilkelerine aykırı görünen ayetler ise müteşabih kabul edilip te’vil edilmelidir. Onun tefsiri, Mefatihu’l-gayb, sonraki müfessirler için önemli bir kaynak olmuştur.

Kelam alanında ise Razi, Gazzali’nin yolunu takip ederek İslam filozofları karşısında Eş‘ariyye doktrinini savundu. Felsefe ile kelamın konularını birleştirerek felsefi kelam dönemini başlattı. Özellikle tabiat ilimlerine ait konularda İbn Sina’nın etkisinde kaldı. Ancak ömrünün sonuna doğru, kelam ve felsefenin yöntemleriyle akaid konularında kesin bir tatmine ulaşılamayacağı kanaatine vardı ve Kur’an’ın yöntemine dönmeyi tavsiye etti.

TASAVVUF VE DİĞER İLMİ ÇALIŞMALARI

Razi, tasavvufa ilgi duydu ve tefsirinde işari te’viller yaptı. Tasavvufi düşünceye değer veren bir düşünür olarak kabul edilir. Ayrıca Arap dili ve edebiyatı alanında da önemli eserler verdi. Hz. Ali’ye nisbet edilen şiirler ve Ebü’l-Ala el-Maarri’nin şiirlerinden etkilendi. Şerif er-Radi’nin Nehcü’l-belaga’sını şerhetti ve Zemahşeri’nin el-Mufassal’ını şerhetti.

FAHREDDİN ER-RAZİ’NİN ESERLERİ

Razi’nin 200’ü aşkın eser yazdığı rivayet edilir. İşte onun belli başlı eserleri:

A) KELAM

  1. el-Muhassal: Kelam ilmine dair önemli bir eserdir.
  2. el-Meṭalibü’l-ʿaliye: Kelam konularını geniş bir şekilde ele alır.
  3. Kitabü’l-Erbaʿin fi usuli’d-din: Akaid konularını ihtiva eder.
  4. Esasü’t-takdiSORU: İlahi sıfatlar konusunu inceler.
  5. el-Meʿalim: Kelamın temel meselelerini ele alır.

B) FELSEFE VE MANTIK

  1. el-MebahiSü’l-meşrikıyye: Felsefi konuları ihtiva eder.
  2. Şerhu’l-İşarat ve’t-tenbihat: İbn Sina’nın el-İşarat’ının şerhidir.
  3. el-Mülaḫḫas fi’l-hikme ve’l-manṭık: Felsefe ve mantık konularını ele alır.

C) TEFSİR

  1. Mefatihu’l-gayb: Razi’nin en meşhur tefsiridir.
  2. Esrarü’l-Kurʾan: Kur’an’ın sırlarını ele alır.
  3. ʿAcaʾibü’l-Kurʾan: Kur’an’ın mucizevi yönlerini inceler.

D) FIKIH VE USUL-İ FIKIH

  1. el-Mahsul: Usul-i fıkha dair önemli bir eserdir.
  2. el-Münteḫab fi usuli’l-fıkh: el-Mahsul’ün muhtasarıdır.

E) TIP, ASTRONOMİ, MATEMATİK

  1. Camiʿu’l-ʿulum: Çeşitli ilimlerin tarifini içeren ansiklopedik bir eserdir.
  2. Şerhu’l-Kanun: İbn Sina’nın el-Kanun’unun şerhidir.
  3. el-Ahkamü’l-ʿAlaʾiyye fi’l-ahkami’s-semaviyye: Astronomiye dair bir eserdir.

F) ARAP DİLİ VE EDEBİYATI

  1. Nihayetü’l-icaz fi dirayeti’l-iʿcaz: Kur’an’ın i‘cazını inceler.
  2. Şerhu Nehci’l-belaga: Hz. Ali’ye nisbet edilen sözlerin şerhidir.

G) BİYOGRAFİ

  1. Menakıbü’l-İmami’ş-Şafiʿi: İmam Şafii’nin hayatı ve görüşlerini ele alır.
  2. eş-Şeceretü’l-mübareke fi’l-ensabi’ṭ-Ṭalibiyye: Hz. Ali’nin soyuna dair bir eserdir.

FAHREDDİN ER-RAZİ’NİN İTİKADİ GÖRÜŞLERİ

Razi, Eş‘ariyye’ye bağlı olmakla birlikte bazı konularda Mu‘tezile’nin görüşlerine meyletmiştir. İlahi sıfatlar, kulların fiilleri, nübüvvet ve ahiret gibi konularda kendine özgü görüşler ortaya koymuştur. Özellikle nübüvveti sosyolojik ve epistemolojik delillerle ispatlamaya çalışması dikkat çekicidir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Soru: Fahreddin er-Razi nerede doğmuştur?
Cevap: Fahreddin er-Razi, 25 Ramazan 543 (6 Şubat 1149) tarihinde Rey’de doğmuştur.

Soru: Razi’nin en meşhur tefsiri hangisidir?
Cevap: Razi’nin en meşhur tefsiri, Mefatihu’l-gayb (et-Tefsirü’l-kebir) adlı eseridir.

Soru: Razi hangi mezhebe bağlıdır?
Cevap: Razi, akaidde Eş‘ari, fıkıhta Şafii mezhebine bağlıdır.

Soru: Razi’nin tasavvufa bakışı nasıldır?
Cevap: Razi, tasavvufa ilgi duymuş ve tefsirinde işari te’viller yapmıştır. Tasavvufi düşünceye değer veren bir düşünür olarak kabul edilir.

Soru: Razi’nin ölüm tarihi nedir?
Cevap: Razi, 1 Şevval 606 (29 Mart 1210) tarihinde Herat’ta vefat etmiştir.

FAHREDDİN er-RAZİ Tefsiri

PDF İndir PDF İndir