Mollâ Muhsin Muhammed b. Şâh Murtazâ b. Şâh Mahmûd-ı Kâşânî (ö. 1090/1679)
HAYATI, ESERLERİ VE İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI
Feyz-i Kâşânî, 1006 (1598) veya 1007 (1599) yılında Kâşân’da dünyaya geldi. Köklü bir ilim geleneğine sahip tanınmış bir aileden gelen Feyz, ilk eğitimini zengin bir kütüphaneye sahip olan babası Şah Murtazâ’dan aldı. Yirmi yaşında, dönemin önemli ilim merkezi İsfahan’a gitti ve burada bir yıl kaldıktan sonra Ahbâriyye fıkıh ekolünün önde gelen isimlerinden Seyyid Mâcid-i Bahrânî’den ders almak için Şîraz’a geçti. Bahrânî’nin vefatı üzerine tekrar İsfahan’a döndü ve burada meşhur filozof Bahâeddin Âmilî’den dersler almaya başladı. Ayrıca Mîr Dâmâd’dan felsefe eğitimi aldığı da bilinmektedir.HAC YOLCULUĞU VE MOLLA SADRÂ İLE TANIŞMA
1029’da (1620) hac için Mekke’ye giden Feyz, burada Şiî muhaddislerinden Muhammed b. Hasan b. Zeynüddin el-Âmilî’den hadis dersleri aldı. İran’a döndükten sonra Molla Sadrâ ile tanıştı ve sekiz yıl boyunca onun yanında kaldı. Bu süreçte Sadrâ’nın felsefi ve tasavvufi görüşlerinden derinden etkilendi. Sadrâ’nın İşrâkī felsefe, İbnü’l-Arabî’nin tasavvufi düşünceleri ve Ehl-i beyt öğretilerini sentezleyen yaklaşımı, Feyz’in eserlerinde açıkça görülmektedir.İSFAHAN’DAKİ FAALİYETLERİ VE ŞAH ABBAS İLE İLİŞKİLERİ
Feyz-i Kâşânî, 1042’de (1632-33) Molla Sadrâ ile birlikte Şîraz’a gitti. Üç yıl sonra Kâşân’a döndü ve Şah Safî’nin davetine rağmen İsfahan’a yerleşmeyi reddetti. Ancak 1052’de (1642) II. Şah Abbas’ın daveti üzerine İsfahan’a giderek cuma namazı imamlığı ve müderrislik görevlerini üstlendi. Şah Abbas’ın güvenini kazanan Feyz, onun Safevî Devleti’ni şer‘î esaslara oturtma çabalarına destek verdi ve beş eserini Şah’a ithaf etti.TASAVVUFİ YÖNÜ VE FAKİHLERLE İLİŞKİLERİ
Feyz-i Kâşânî, tasavvufi eğilimleri nedeniyle bazı fakihlerin eleştirilerine maruz kaldı. Özellikle Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin vahdet-i vücûd anlayışını benimsemesi ve kâfirlerin cehennemde ebediyen kalmayacağı görüşünü savunması, Şiî fakihlerin sert tepkilerine neden oldu. Feyz, Gazzâlî’nin İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn adlı eserini Şiî hadislerle uyumlu hale getirerek el-Meḥaccetü’l-beyżâʾ adıyla yeniden düzenledi.ESERLERİ VE İLİM DÜNYASINA KATKILARI
Feyz-i Kâşânî, felsefe, tasavvuf, kelâm, ahlâk, hadis, tefsir ve fıkıh gibi birçok alanda 100’den fazla eser kaleme aldı. En önemli eserleri arasında el-Meḥaccetü’l-beyżâʾ, el-Vâfî, eṣ-Ṣâfî ve Muʿtaṣamü’ş-Şîʿa sayılabilir. Feyz, Ahbâriyye fıkıh ekolüne bağlı olmakla birlikte, Usûliyye ekolünü sert bir şekilde eleştirdi. Ayrıca şiirle de ilgilenen Feyz’in divanı, hikmetli ve derin anlamlar içeren beyitlerle doludur.SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Feyz-i Kâşânî’nin en önemli hocası kimdir?Cevap: Feyz-i Kâşânî’nin en önemli hocası, İşrâkī felsefe ve tasavvuf alanında derin etkiler bırakan Molla Sadrâ’dır.
Soru: Feyz-i Kâşânî’nin tasavvufi görüşleri nelerdir?
Cevap: Feyz, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin vahdet-i vücûd anlayışını benimsemiş ve tasavvufi düşüncelerini Ehl-i beyt öğretileriyle harmanlamıştır.
Soru: Feyz-i Kâşânî’nin en ünlü eseri hangisidir?
Cevap: Feyz-i Kâşânî’nin en ünlü eseri, Gazzâlî’nin İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn’ini Şiî hadislerle uyumlu hale getirdiği el-Meḥaccetü’l-beyżâʾ’dır.
Soru: Feyz-i Kâşânî’nin fakihlerle ilişkisi nasıldı?
Cevap: Feyz, tasavvufi eğilimleri nedeniyle bazı fakihlerin eleştirilerine maruz kalmış, özellikle Usûliyye ekolüne karşı sert eleştiriler yöneltmiştir.
Soru: Feyz-i Kâşânî’nin şiirleri var mıdır?
Cevap: Evet, Feyz-i Kâşânî’nin 6000 beyitten oluşan bir divanı bulunmaktadır ve bu eser hikmetli beyitlerle doludur.
