İBN ACİBE

Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Mehdi el-Haseni eş-Şazeli (ö. 1224/1809)

HAYATI VE ESERLERİ

1161 yılında (1748) Tanca ile Tıtvan arasında yer alan Hamis köyünde dünyaya gelen İbn Acibe, bölgenin şeriflerinden bir aileye mensuptur. Otobiyografik eseri olan el-Fehrese’de Hz. Hasan soyundan geldiğini belirterek şeceresini kaydetmiştir. İlk eğitimini Hamis’te alan İbn Acibe, daha sonra Kasrülkebir’de Muhammed es-Susi es-Simlali’den dersler aldı. Ardından Tıtvan’a giderek buradaki alimlerden fıkıh, kelam, tefsir ve edebiyat dersleriyle dini bilgisini derinleştirdi. Muhammed el-Cenevi’nin Tıtvan’a gelmesiyle onun derslerine katılarak fıkıh ve hadis alanındaki bilgisini ilerletti. Tasavvufla da Cenevi’nin rehberliğinde tanıştı (el-Fehrese, s. 29-32).

Cenevi’nin vefatının ardından 1200 (1786) yılında Fas’a giden İbn Acibe, burada Muhammed et-Tavüdi İbn Sude’den dersler alarak icazet aldı. Fas’taki diğer alimlerden de istifade ederek bilgisini genişletti. Daha sonra Tıtvan’a döndü ve dini ilimleri öğretmeye başladı. 1209’da (1794) Derkavi-Şazeli şeyhi Sidi Muhammed el-Buzidi ile tanıştı. Bu tanışma, onun tasavvufi yolculuğunda önemli bir dönüm noktası oldu. Buzidi’ye intisap ederek seyrüsülukünü tamamladı ve ardından kurduğu zaviyede irşad faaliyetlerine başladı. Bir dönem bid‘atçılıkla suçlanarak hapsedilmesi, mensuplarının sayısını daha da artırdı. Bölgede zaviyeler kurarak irşad faaliyetlerini yaygınlaştırdı ve tasavvufa dair önemli eserler kaleme aldı. 7 Şevval 1224’te (15 Kasım 1809) Tıtvan yakınındaki Gumare’de vebadan vefat etti. Mezarı, Derkaviyye mensupları tarafından her yıl 14 Eylül’de ziyaret edilmekte ve anma törenleri düzenlenmektedir.

TASAVVUFİ GÖRÜŞLERİ

İbn Acibe, Derkaviyye tarikatının piri Mevlay el-Arabi ed-Derkavi’ye (ö. 1239/1823) büyük bir saygı duymuş ve eserlerinde genellikle onun fikirlerine yer vermiştir. Tarikata intisap etmeden önce dini ilimler alanında derin bir bilgi birikimine sahip olan İbn Acibe, tasavvufa yöneldikten sonra da dinin zahiri hükümlerine bağlı kalmaya önem göstermiştir. Eserlerinde, batın ilmi olan tasavvufun hakikatine zahir ilimleriyle ulaşılacağını vurgulamıştır. Ona göre, ilmin meyvesi amel, amelin neticesi hal, halin sonucu zevk, zevkin ardından şürb, şürbü sekr, sekri de sahv takip eder. Sahvdan sonra kemal ve vuslata ulaşılır. Hz. Peygamber’in (SAV) hadislerinde geçen İslam, iman ve ihsan kavramları (Buhari, “İman”, 37, “Tefsir”, 31/2; Müslim, “İman”, 1) sırasıyla şeriat, tarikat ve hakikate tekabül etmektedir. İbn Acibe, eserlerinde Kuşeyri, Gazzali ve Şehabeddin es-Sühreverdi gibi mutasavvıfların görüşlerine yer vermekle birlikte daha çok vahdet-i vücud üzerinde durmuştur.

ESERLERİ

İbn Acibe, el-Fehrese adlı eserinde otuz sekiz kitabının adını zikretmiştir (s. 38-40). Ancak bu listede yer almayan başka eserleri de bulunmaktadır. Basılan eserlerinden bazıları şunlardır:

  1. el-Fehrese: Bu eserde ailesi, soyu, eğitimi ve irşad faaliyetleri hakkında bilgi veren İbn Acibe, dönemin ilmi ve tasavvufi hayatına dair önemli detaylar sunar. Jean-Louis Michon tarafından Fransızca’ya çevrilen eser, Abdülhamid Salih Hamdun tarafından yayımlanmıştır (Kahire 1410/1990).
  2. İkazü’l-himem fi şerhi’l-Hikem: İbn Ataullah el-İskenderi’nin meşhur eserinin şerhidir (Kahire 1331, 1381/1961, 1392/1972). İbn Acibe, şeyhi Buzidi’nin isteği üzerine kaleme aldığı bu eserde Şazeli mutasavvıflarının görüşlerine geniş yer vermiştir.
  3. el-Fütuhatü’l-ilahiyye fi şerhi’l-Mebahis̱i’l-aṣliyye: Kuzey Afrikalı sufi İbnü’l-Benna es-Sarakusti’nin tasavvufi manzumesinin şerhi olan bu eser, tasavvufun temel meselelerini ele alır. Abdurrahman Hasan Mahmud tarafından yayımlanmıştır (Kahire 1983).
  4. Miʿracü’t-teşevvüf ila hakaʾiki’t-taṣavvuf: Tasavvuf terimlerine dair olan bu eser, 1937’de Şam’da basılmıştır. J. L. Michon tarafından Fransızca’ya çevrilmiştir.
  5. el-Bahrü’l-medid fi tefsiri’l-Kurʾani’l-mecid: Dört ciltten oluşan bu tefsir, Kur’an’ın derinliklerine inmek isteyenler için önemli bir kaynaktır. İki cildi basılmıştır (Kahire 1375, 1376).
  6. el-Fütuhatü’l-kudsiyye fi şerhi’l-Mukaddimeti’l-Acurrumiyye: İbn Acurrum’un gramer kitabının şerhi olan bu eser, gramer kurallarının tasavvufi yorumlarını içerir (İstanbul 1315).

İbn Acibe, Busiri’nin “Bürde” ve “Hamziyye” kasideleri, Zerruk’un el-Vazife’si, Ebü’l-Hasan eş-Şazeli’nin Hizbü’l-kebir’i gibi eserlere de şerhler yazmıştır. Diğer bazı eserleri arasında Ezharü’l-bustan fi ṭabakati’l-aʿyan, Divan, Kitab fi’l-kazaʾ ve’l-kader ve Tebṣıratü’d-Derkaviyye bulunmaktadır.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Soru: İbn Acibe’nin tasavvufi görüşleri nelerdir?
Cevap: İbn Acibe, tasavvufun hakikatine zahir ilimleriyle ulaşılacağını savunmuş ve vahdet-i vücud üzerinde durmuştur. İlmin amelle, amelin hal ile, halin zevkle sonuçlanacağını ifade etmiştir.

Soru: İbn Acibe’nin en önemli eserleri hangileridir?
Cevap: el-Fehrese, İkazü’l-himem fi şerhi’l-Hikem, el-Bahrü’l-medid fi tefsiri’l-Kurʾani’l-mecid ve Miʿracü’t-teşevvüf ila hakaʾiki’t-taṣavvuf en bilinen eserleridir.

Soru: İbn Acibe hangi tarikata mensuptu?
Cevap: Derkavi-Şazeli tarikatına mensup olan İbn Acibe, şeyhi Sidi Muhammed el-Buzidi’nin rehberliğinde tasavvufi yolculuğunu tamamlamıştır.

Soru: İbn Acibe’nin mezarı nerededir?
Cevap: İbn Acibe, Tıtvan yakınındaki Gumare’de vefat etmiş ve mezarı Derkaviyye mensupları tarafından her yıl ziyaret edilmektedir.

Soru: İbn Acibe’nin tasavvufa bakışı nasıldır?
Cevap: İbn Acibe, tasavvufu dinin zahiri hükümleriyle bir bütün olarak görmüş ve şeriat, tarikat, hakikat üçlemesine vurgu yapmıştır.

İBN ACİBE Tefsiri

PDF İndir PDF İndir