Ebu Hafs Siracüddin Ömer b. Nuriddin Ali b. Adil en-Nu‘mani ed-Dımaşkī (VIII./XIV. yüzyıl)
HAYATI VE İLMİ KİŞİLİĞİ
İbn
Adil ed-Dımaşki’nin hayatına dair bilgiler oldukça sınırlıdır. Kaynakların
çoğunda vefat tarihi belirtilmemiş olup farklı müellifler tarafından farklı
tarihler zikredilmiştir. Bağdatlı İsmail Paşa, İbn Adil’in tefsirini 879
Ramazanında (Ocak 1475) tamamladığını kaydederken, Muhammed Tahir Bencbiri 880
(1475) yılında vefat ettiğini belirtir. Zirikli ise onun 880 yılından sonra
vefat ettiğini söyler. Bu bilgiler, İbn Adil’in tefsirinin bir nüshasında yer
alan 15 Ramazan 880 (12 Ocak 1476) tarihli kayda dayanmaktadır.
İbn
Adil’in yaşadığı dönem hakkında daha kesin bilgiler, onun Hafız Nureddin
el-Heysemi (ö. 807/1405) ve Takıyyüddin el-Fasi (ö. 832/1429) gibi alimlerden
rivayette bulunduğunu gösteren kayıtlardan elde edilmektedir. Ayrıca İbn Hacer
el-Askalani, Maliki kadısı Cemaleddin Halid b. Yusuf el-Bisati’nin (ö.
829/1426) İbn Adil’den Arapça ve hesap öğrendiğini belirtir. Bu bilgiler, İbn Adil’in
VIII. (XIV.) yüzyılda yaşadığını ve muhtemelen IX. (XV.) yüzyılın başlarına
kadar hayatta olduğunu göstermektedir.
İbn
Adil’in “Nu‘mani” nisbesi konusunda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Bazı
araştırmacılar bu nisbenin Bağdat ile Vasıt arasındaki Nu‘maniyye beldesiyle
ilişkili olduğunu söylerken, diğerleri Maarretünnu‘man şehriyle bağlantılı
olduğunu iddia etmiştir. Ancak bu görüşlerin her ikisi de coğrafi uzaklık ve
nisbe şekli açısından sorunlu görünmektedir. Daha muhtemel olan, bu nisbenin
Şam bölgesindeki Nu‘man vadisi veya ashaptan Nu‘man b. Beşir ile ilişkili
olduğudur.
ESERLERİ
İbn
Adil’in günümüze ulaşan tek eseri, el-Lübab fi ʿulumi’l-Kitab adlı
tefsiridir. Bu eser, Kur’an ilimleri alanında ansiklopedik bir nitelik taşır ve
kelimelerin anlamı, i‘rabı, şiirlerden şahitler, kıraat vecihleri, ayetlerin
tefsir ve delaleti gibi birçok konuyu kapsar. İbn Adil, tefsirinde özellikle
Fahreddin er-Razi’nin Mefatihu’l-gayb ve Semin el-Halebi’nin ed-Dürrü’l-masun adlı
eserlerinden büyük ölçüde faydalanmıştır. Razi’nin sözlerini özetlemiş, Semin’in
eserini ise neredeyse aynen iktibas etmiştir. Ayrıca Kurtubi’nin el-Camiʿ
li-ahkami’l-Kurʾan, Hazin’in Lübabü’t-teʾvil, Cessas’ın Ahkamü’l-Kurʾan,
Begavi’nin Meʿalimü’t-tenzil, Zemahşeri’nin el-Keşşaf,
Ebu Bekir İbnü’l-Arabi’nin Ahkamü’l-Kurʾan ve İbn
Atıyye’nin el-Muharrerü’l-veciz gibi eserlerden de
yararlanmıştır.
İbn
Adil, fıkıh konusunda çeşitli mezheplerin görüşlerini ve delillerini kısaca
zikretmiş, kendisi Hanbeli olmasına rağmen tefsirinde bu mezhebin görüşlerini
ön plana çıkarmamıştır. Hatta bazı araştırmacılar, onun mezhep değiştirmiş
olabileceğini ileri sürmüştür. Tefsirinde Şafii alimi Fahreddin er-Razi’nin
görüşlerine büyük ölçüde yer vermesi, bu iddiayı destekler niteliktedir.
el-Lübab fi ʿulumi’l-Kitab, İslam dünyasının çeşitli kütüphanelerinde birçok yazma nüshası bulunan önemli bir eserdir. Türkiye’deki kütüphanelerde de eserin tam nüshaları mevcuttur. Eser, Adil Ahmed Abdülmevcud ve Ali Muhammed Muavvaz tarafından neşredilmiştir (I-XX, Beyrut 1419/1998). Ayrıca eserin çeşitli bölümleri, farklı araştırmacılar tarafından doktora tezleri olarak hazırlanmış ve yayımlanmıştır.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: İbn
Adil ed-Dımaşki hangi mezhebe bağlıydı?
Cevap: İbn Adil, Hanbeli mezhebine bağlıydı, ancak tefsirinde diğer
mezheplerin görüşlerine de yer vermiştir.
Soru: İbn
Adil’in en önemli eseri hangisidir?
Cevap: İbn Adil’in en önemli eseri, el-Lübab fi ʿulumi’l-Kitab adlı
tefsiridir.
Soru: İbn
Adil’in tefsirinde hangi kaynaklardan faydalandı?
Cevap: İbn Adil, tefsirinde Fahreddin er-Razi’nin Mefatihu’l-gayb,
Semin el-Halebi’nin ed-Dürrü’l-masun, Kurtubi’nin el-Camiʿ
li-ahkami’l-Kurʾan ve diğer önemli tefsir kaynaklarından
faydalanmıştır.
Soru: İbn
Adil’in tefsiri hangi konuları kapsar?
Cevap: el-Lübab fi ʿulumi’l-Kitab, kelimelerin anlamı,
i‘rabı, kıraat vecihleri, ayetlerin tefsir ve delaleti gibi birçok konuyu
içeren ansiklopedik bir eserdir.
Soru: İbn
Adil’in tefsiri günümüze ulaşmış mıdır?
Cevap: Evet, İbn Adil’in el-Lübab fi ʿulumi’l-Kitab adlı
tefsiri günümüze ulaşmış ve birçok kütüphanede yazma nüshaları bulunmaktadır.
