Ebü’l-Hakem Abdüsselam b. Abdirrahman b. Ebi’r-Rical Muhammed el-Lahmi (ö. 536/1142)
DOĞUMU VE KÖKENİ
İbn Berrecan’ın doğum yeri hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı kaynaklarda Kuzey Afrika’da doğduğu belirtilse de, Endülüslü tarihçiler İbnü’l-Ebbar, İbn Abdülmelik ve İbnü’z-Zübeyr onu Endülüs’e dışarıdan gelen yabancılar arasında göstermemiştir. Bu durum, İbn Berrecan’ın Endülüs’te doğmuş olabileceğini düşündürmektedir. Dedesi Muhammed’in künyesi olan Ebü’r-Rical’in mahalli ağızla “Berrecan” biçiminde söylenmesi, onun bu isimle tanınmasına yol açmıştır.İLMİ EĞİTİMİ VE TASAVVUFİ YÖNÜ
İbn Berrecan, Ebu Abdullah b. Ahmed b. Manzur’dan Sahih-i Buḫari’yi okumuş ve astronomi ile matematiğe ilgi duymuştur. Ancak daha çok tasavvuf alanında öne çıkmış, özellikle harflerin sırları konusundaki bilgisiyle tanınmıştır. İbn Meserre’nin temsil ettiği Endülüs tasavvuf geleneğinden ziyade Gazzali’nin etkisinde kalmış ve onun tasavvuf anlayışını benimsemiştir.TASAVVUFİ FAALİYETLERİ VE SİYASİ ETKİLERİ
İbn Berrecan, tasavvufi düşüncelerini İşbiliye’de (Sevilla) yaymaya başladı ve kısa sürede halk üzerinde etkili bir mutasavvıf haline geldi. Dostu İbnü’l-Arif ile birlikte Muvahhidler’i destekleyerek Murabıtlar’a karşı yürütülen harekete katkıda bulundu. Ancak tasavvufi fikirlerinden rahatsız olan fakihler, onu Murabıtlar Devleti’nin hükümdarı Ali b. Yusuf b. Taşfin’e şikayet ettiler. Bu şikayet üzerine Kurtuba’dan (Córdoba) Merakeş’e getirilerek mahkemeye çıkarıldı. Görüşlerini başarıyla savunmasına rağmen mahkeme üyelerini ikna edemedi ve halk üzerindeki etkisinin artmasından endişe eden hükümdar tarafından hapsedildi. Hapiste hastalanan İbn Berrecan, bir süre sonra vefat etti.İLMİ KİŞİLİĞİ VE ÖĞRENCİLERİ
İbnü’l-Ebbar, İbn Berrecan’ı kıraat, hadis, kelam ve dil ilimlerine vakıf bir mutasavvıf olarak tanımlar ve onu “Endülüs’ün Gazzali’si” olarak nitelendirir. İbn Berrecan’dan hadis rivayet eden alimler arasında İbnü’l-Harrat (Abdülhak b. Abdurrahman el-İşbili) ve Ebu Abdullah Muhammed b. Halil el-Kaysi gibi isimler bulunmaktadır. Ayrıca Ebü’l-Kasım İbn Kasi, Ebü’l-Velid İbnü’l-Münzir, Ebu Muhammed b. Yusuf b. Ebbar ve Abdülmelik b. Ayyaş gibi öğrenciler yetiştirmiştir.TASAVVUFİ GÖRÜŞLERİ
İbn Berrecan, yaratıcı ile yaratılmışlar arasındaki farklılığı kesin bir dille ifade etmiş, hulul (tanrının insan bedenine girmesi) ve ittihad (tanrıyla birleşme) anlayışını reddetmiştir. Ancak bazı çevreler tarafından tenkit edilmiştir. İbn Haldun, onu İbnü’l-Arabi ve İbn Seb‘in gibi vahdet-i vücud (varlığın birliği) düşüncesini benimseyen bir mutasavvıf olarak göstermişse de, bu yanlış bir değerlendirmedir. İbn Berrecan, Gazzali’den etkilenmiş ve tasavvufi görüşlerini diğer eserleri içinde dile getirmiştir. Esma-i ilahiyyenin (Allah’ın isimleri) manalarıyla bütünleşme, marifet (tanrıyı tanıma), murakabe (gözlem), fena (yok oluş), velayet (velilik) ve keramet konuları üzerinde durmuştur.TEFSİR ANLAYIŞI
İbn Berrecan, tefsir ilmine sufi kimliğiyle yaklaşmış ve ayetleri daha çok tasavvufi bir perspektifle yorumlamıştır. Güçlü dil tahlillerinin yanı sıra, ayetlerin Mekki ve Medeni oluşlarına, sebeb-i nüzullerine (iniş sebepleri) ve nasih-mensuh (hükümleri kaldırılan ve kaldıran ayetler) yönlerine de temas etmiştir. Kur’an’ın hadisle tefsir edilmesine önem vermiş ve işari-batıni (gizli ve sembolik) anlamlara da yer vermiştir. Bu yöntem, daha sonra İbnü’l-Arabi tarafından genişletilerek devam ettirilmiştir.KELAMİ GÖRÜŞLERİ
İbn Berrecan, tefsirinde ve Şerhu’l-esmaʾi’l-hüsna adlı eserinde kelami görüşlerini açıklamıştır. Alemin yaratılışında Allah’ın tek sebep olduğunu, O’nun önceliğinin kevn (varlık) ve mekana (uzay) sebkat ettiğini (öncelikli olduğunu) savunmuştur. İsbat-ı vacib (Allah’ın varlığının ispatı) konusunda felsefi delillere başvurmayı gereksiz görmüş, çünkü Allah’ı tanımanın insan aklında fıtri bir meleke olduğunu belirtmiştir. Allah’ın isim ve sıfatları konusunda teşbih (benzetme) ve ta‘til (inkar) gibi aşırılıklardan uzak durmuş, orta bir yol takip etmiştir.ESERLERİ
Şerhu’l-esmaʾi’l-hüsna: Allah’ın Kur’an ve hadiste geçen 130 ismini içeren bu eserde, her ismin sözlük ve terim anlamı açıklanmış, bağlı bulunduğu sıfat grubu, taalluku (ilgisi) ve özellikleri detaylandırılmıştır. Eserin çeşitli kütüphanelerde yazma nüshaları bulunmaktadır.
Tefsirü’l-Kurʾani’l-ʿaẓim: İbn Berrecan’ın en önemli eserlerinden biri olan bu tefsir, Kur’an’ın Kur’an ve hadisle açıklanmasına önem verir. Harflerin havas (gizli özellikler) ve esrarı (sırları) üzerinde durulmuş, bazı ayetlerin ileride meydana gelecek olaylara işaret ettiği ileri sürülmüştür.
Kitabü ʿAyni’l-yakīn: Bu eser, İbn Berrecan’ın tasavvufi görüşlerini içermektedir.
Tercümanü lisani’l-hak el-mebSuS fi’l-emr ve’l-ḫalk: Bu eser, varlık ve yaratılış konularını ele alır.
İLMİ MİRASI
İbn Berrecan, Endülüs tasavvuf geleneğinde önemli bir yere sahiptir. Tasavvufi görüşleri ve tefsir anlayışı, kendisinden sonra gelen mutasavvıflar ve alimler üzerinde etkili olmuştur. Özellikle işari tefsir yöntemi, İbnü’l-Arabi gibi sonraki dönem mutasavvıflar tarafından benimsenmiş ve geliştirilmiştir.SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: İbn Berrecan’ın en önemli eserleri nelerdir?Cevap: En önemli eserleri arasında Şerhu’l-esmaʾi’l-hüsna ve Tefsirü’l-Kurʾani’l-ʿaẓim bulunmaktadır.
Soru: İbn Berrecan’ın tasavvufi görüşleri nelerdir?
Cevap: İbn Berrecan, hulul ve ittihadı reddederek yaratıcı ile yaratılmışlar arasındaki farklılığı vurgulamıştır. Esma-i ilahiyyenin manalarıyla bütünleşme, marifet, murakabe ve fena gibi konular üzerinde durmuştur.
Soru: İbn Berrecan’ın tefsir anlayışı nasıldır?
Cevap: İbn Berrecan, tefsirinde sufi kimliğiyle öne çıkmış ve ayetleri tasavvufi bir perspektifle yorumlamıştır. Kur’an’ın hadisle tefsir edilmesine önem vermiş ve işari-batıni anlamlara da yer vermiştir.
Soru: İbn Berrecan’ın ölümü nasıl gerçekleşmiştir?
Cevap: İbn Berrecan, Murabıtlar hükümdarı tarafından hapsedilmiş ve hapiste hastalanarak vefat etmiştir.
Soru: İbn Berrecan’ın etkilediği alimler kimlerdir?
Cevap: İbn Berrecan’ın görüşleri, özellikle İbnü’l-Arabi gibi sonraki dönem mutasavvıflar üzerinde etkili olmuştur.
