Ebu Abdillah el-Hüseyn b. Ahmed b. Haleveyh b. Hamdan el-Hemedani en-Nahvi el-Lugavi (ö. 370/980)
HAYATI VE İLMİ YOLCULUĞU
İbn Haleveyh, Hicri 290 (903) yılında Hemedan’da doğdu. Çocukluk yıllarını burada geçirdikten sonra 314 (926) yılında ilim tahsili için Bağdat’a gitti. Burada İbn Mücahid’den Kur’an ilimleri ve kıraat; İbn Düreyd, Niftaveyh, Ebu Bekir İbnü’l-Enbari ve Ebu Said es-Sirafi’den nahiv ve edebiyat; Gulamu Sa‘leb’den lugat; Muhammed b. Muhalled el-Attar gibi alimlerden hadis okudu. Bağdat’taki eğitimini tamamladıktan sonra Yemen’e giderek bir süre Zemar kasabasında kaldı. Bu dönemde Yemenli şair Hemdani’nin şiirlerini derleyip şerh etti.Dımaşk, Meyyafarikīn ve Humus’ta dersler vererek şöhreti yayılan İbn Haleveyh, Hamdaniler’in merkezi Halep’e gitti ve emir Seyfüddevle tarafından saray hocalığına tayin edildi. Seyfüddevle’nin sevgisini kazanan İbn Haleveyh, hanedanın diğer üyeleri tarafından da saygı gördü. Halep’te şair Mütenebbi ve dil alimi Ebu Ali el-Farisi gibi isimlerle münazaralar yaptı. İbn Haleveyh, Halep’te vefat etti.
İLMİ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ
İbn Haleveyh, lugat, nahiv ve kıraat alanlarında derinleşmiş bir alimdi. Eserlerinin hatimelerinde isim zincirindeki “Hüseyin” ve “İbn” kelimelerinin “nun”larını uzatarak yazdığı için “Zünnuneyn” lakabıyla da anıldı. Kufe dil mektebine temayülü ağır basmakla birlikte Basra mektebinin görüşlerine de yer verdi. Medine’de Mescid-i Nebevi’de hadis yazdırdığı da kaydedilir. Talebeleri arasında Ebü’t-Tayyib İbn Galbun, Ebu Bekir el-Harizmi, Muafa en-Nehrevani ve Ebu Firas el-Hamdani gibi önemli isimler bulunmaktadır.MEZHEBİ TARTIŞMALARI
Bazı kaynaklar, İbn Haleveyh’in Ehl-i beyt’i ve on iki imamın hayatını konu alan Kitabü’l-Al adlı eserini delil göstererek onun Şii-İsmaili olduğunu iddia eder. Ancak diğer kaynaklar, onun Sünni ve Şafii olduğunu belirtir. Bu konuda kesin bir hüküm vermek zordur.ESERLERİ
A) Dil ve Edebiyat Eserleri:
el-Elifat: Arapça’da elif, hemze ve türleriyle i‘lal, ibdal, tahfif gibi konuları ele alır.Leyse fi kelami’l-ʿArab: Arap dilindeki şaz, nadir ve garib kelimelere dair bir sözlüktür.
er-Rih (Risale fi esmaʾi’r-rih): Rüzgar için kullanılan kelimeler ve etimolojik açıklamalarını içerir.
Şerhu Divani Ebi Firas el-Hamdani: Ebu Firas el-Hamdani’nin divanını derleyip şerh etmiştir.
Şerhu Maksureti İbn Düreyd: İbn Düreyd’in eserinin şerhidir.
Garaʾibü ḫalkı’l-insan: İnsan organlarına dair isim, sıfat ve deyimleri içerir.
İştikaku’ş-şühur ve’l-eyyam: Ay ve gün isimlerinin etimolojisine dair bir lugatçedir.
el-Cümel fi’n-nahv: Nahiv konularını ele alır.
Şerhu Fasihi Saʿleb: Sa‘leb’in eserinin şerhidir.
İntisaru İbn Ḫaleveyh li-Saʿleb: Sa‘leb’in el-Fasih’ine yapılan eleştirilere reddiyedir.
B) Kur’an İlimleri (Kıraat) Eserleri:
İʿrabü’l-kıraʾati’s-sebʿ ve ʿilelüha: Yedi kıraatin sebepleri ve i‘rablarını konu alır.İʿrabü SelaSine sure: Tarık suresiyle başlayan otuz surenin i‘rabını içerir.
Muḫtasar fi şevazzi’l-Kurʾan: Şaz kıraatler üzerine bir çalışmadır.
el-Bediʿ fi’l-kıraʾat: Yedi kıraat üzerine yazılmış bir eserdir.
el-Kıraʾat: Kıraat ilmiyle ilgili bir çalışma.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: İbn Haleveyh kimdir?Cevap: İbn Haleveyh, Hicri 290 yılında Hemedan’da doğan ve dil, edebiyat ile Kur’an ilimlerinde önemli eserler veren bir alimdir.
Soru: İbn Haleveyh’in en önemli eserleri nelerdir?
Cevap: Leyse fi kelami’l-ʿArab, İʿrabü’l-kıraʾati’s-sebʿ ve Şerhu Divani Ebi Firas el-Hamdani en bilinen eserleridir.
Soru: İbn Haleveyh’in mezhebi nedir?
Cevap: Bazı kaynaklar onun Şii-İsmaili olduğunu iddia ederken, diğerleri Sünni ve Şafii olduğunu belirtir.
Soru: İbn Haleveyh’in talebeleri kimlerdir?
Cevap: Ebü’t-Tayyib İbn Galbun, Ebu Bekir el-Harizmi ve Muafa en-Nehrevani gibi önemli isimler onun talebeleri arasındadır.
Soru: İbn Haleveyh nerede vefat etmiştir?
Cevap: İbn Haleveyh, Halep’te vefat etmiştir.
