İBNÜ’l-CEVZİ, Ebü’l-Ferec (Türkçe)

Ebü’l-Ferec Cemalüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Bağdadi (ö. 597/1201)

İBNÜ’L-CEVZİ’NİN HAYATI

Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzi, 510 (1116) yılı civarında Bağdat’ta doğdu. Soyu Hz. Ebu Bekir’e dayanır. Dedesi Ca‘fer b. Abdullah el-Cevzi’ye nisbetle “İbnü’l-Cevzi” lakabıyla tanındı. Üç yaşında babasını kaybeden İbnü’l-Cevzi, amcasının himayesinde büyüdü ve babasından kalan servet sayesinde kimseye muhtaç olmadan öğrenimini sürdürdü. Amcası tarafından İbn Nasır es-Selami’nin ders halkasına dahil edildi ve ondan tarih, hadis ve ahlak ilimlerini öğrendi. Ebü’l-Kasım Hibetullah b. Husayn eş-Şeybani, Mevhub b. Ahmed el-Cevalikī, İbnü’t-Taber Ebü’l-Kasım Hibetullah b. Ahmed el-Hariri, İbnü’z-Zagūni ve Abdülvehhab el-Enmati gibi dönemin önde gelen alimlerinden ilim tahsil etti.

VAİZLİK VE İLMİ KARİYERİ

Hocası İbnü’z-Zagūni’nin vefatından (527/1132) sonra onun yerine geçerek Mansur Camii’nde vaaz etmeye başladı. Halife ve vezirlerin de katıldığı meclislerde ilmi konuşmalar yaptı. 553 (1158) yılındaki hac yolculuğu dışında Bağdat’tan pek ayrılmadı. Devlet ricaliyle iyi ilişkiler kurdu ve oğlu Ebü’l-Kasım Ali’yi Müstencid-Billah’ın veziri Ebü’l-Muzaffer İbn Hübeyre’nin kızıyla evlendirdi. Ancak bu ilişkileri nedeniyle Bağdat’taki bazı Hanbeliler’in tenkitlerine maruz kaldı.

SÜRGÜN VE SON YILLARI

Halife Nasır-Lidinillah’ın Şii olan ve Hanbeliler’e karşı iyi düşünceler beslemeyen İbnü’l-Kassab’ı vezir tayin etmesi üzerine, İbnü’l-Cevzi devlet ricaliyle ilişkilerini kaybetti. İbnü’l-Kassab tarafından, Hz. Ebu Bekir’in soyundan gelen bir Nasıbi olduğu iddiasıyla halifeye şikayet edildi ve medresenin vakfından zimmetine mal geçirmekle suçlanarak görevinden azledildi. 590 (1194) yılında Vasıt’a sürgün edildi ve beş yıl boyunca orada tek başına yaşamaya mecbur bırakıldı. Bazı kitapları da yakıldı. Oğlu Ebu Muhammed Yusuf’un yaptığı vaazların halifenin annesini etkilemesi üzerine sürgün cezası kaldırıldı ve Bağdat’a döndü. 12 Ramazan 597 (16 Haziran 1201) tarihinde vefat etti ve Babü Harb Kabristanı’nda Ahmed b. Hanbel’in mezarının yanına defnedildi.

İBNÜ’L-CEVZİ’NİN İLMİ KİŞİLİĞİ

İbnü’l-Cevzi, tarih, biyografi, hadis, tefsir ve akaid alanlarında önemli eserler telif etmiş, aynı zamanda çok sayıda öğrenci yetiştirmiştir. Talha b. Muzaffer es-Sa‘lebi, oğlu Yusuf ve torunu Sıbt İbnü’l-Cevzi, İbnü’d-Dübeysi, İbnü’l-Katii, İbnü’n-Neccar el-Bağdadi, Abdüllatif el-Harrani ve Muvaffakuddin İbn Kudame onun meşhur öğrencilerindendir.

FIKIH VE HADİS ALANINDAKİ GÖRÜŞLERİ

İbnü’l-Cevzi, fıkıhta Ahmed b. Hanbel’in mezhebini benimsemekle birlikte onu aynen taklit etmemiş, fıkhi hükümlerin delillerini araştırıp ona göre hareket etmeyi gerekli görmüştür. Bazı meselelerde Ahmed b. Hanbel’e muhalif görüşlere sahip olduğu bilinmektedir. Bu sebeple, onun taassup derecesinde bir Hanbeli olduğu iddiası pek isabetli görünmemektedir.

TASAVVUF VE KELAM ELEŞTİRİLERİ

İbnü’l-Cevzi, tasavvuf geleneği ve bazı sufileri eleştirmiştir. Ona göre, Ebu Talib el-Mekki’nin Kūtü’l-kulub’u, Ebu Nuaym el-İsfahani’nin Hilyetü’l-evliyaʾ’ı, Kuşeyri’nin er-Risale’si ve Serrac’ın el-Lümaʿ’ı gibi eserlerde İslam’ın getirdiği hayat tarzıyla bağdaşmayan, vahye ve akla aykırı düşen sübjektif anlayışlar vardır. Ayrıca kelamcıları da eleştirmiş, onların haberi sıfatları te’vil etmesini halk için zararlı bulmuştur.

TARİHÇİLİĞİ

İbnü’l-Cevzi, tarih alanında geniş bir bilgi birikimine sahipti. el-Muntaẓam adlı eseri, hem olayları hem de biyografileri yıllara göre kaydederek tarih yazıcılığına yenilik getirdi. Rivayetleri tenkit ederek zayıf olanları belirtmiş, bazı rivayetler arasında tercihler yapmıştır. Kendisinden sonraki birçok tarihçiye kaynak oluşturmuş ve onları tarih yazım metodu bakımından etkilemiştir.

İBNÜ’L-CEVZİ’NİN ESERLERİ

A) TARİH

  1. el-Muntaẓam fi tariḫi’l-müluk ve’l-ümem: Kainatın ve Hz. Adem’in yaratılışından başlayıp 574 (1179) yılına kadar cereyan eden olayları kronolojik sırayla kaydeden bir umumi tarihtir.
  2. Sıfatü’s-safve: Ebu Nuaym el-İsfahani’nin Hilyetü’l-evliyaʾ’ının özetidir.
  3. Telkīhu fühumi ehli’l-eSer: Sahabe, tabiin ve diğer meşhur ravi ve şahısların biyografilerini içerir.
  4. el-Misbahu’l-muḍiʾ fi ḫilafeti’l-Müstażi: Halife Müstazi-Biemrillah’a ithaf edilen bir siyasetnamedir.
  5. el-Vefa bi-ahvali’l-Musṭafa: Hz. Peygamber’in sireti, şemaili ve mucizelerine dairdir.
  6. Menakıbü ʿÖmer b. el-Ḫaṭṭab: Hz. Ömer’in hayatı ve faziletlerini anlatır.
  7. Siretü ve Menakıbü ʿÖmer b. ʿAbdilʿaziz: Ömer b. Abdülaziz’in hayatı ve yönetim anlayışını ele alır.
  8. Feżaʾilü’l-Hasan el-Basri: Hasan-ı Basri’nin hayatı ve faziletlerini konu edinir.
  9. Menakıbü Maʿruf el-Kerḫi: Ma‘ruf-i Kerhi’nin hayatı ve menkıbelerini anlatır.
  10. Menakıbü’l-İmam Ahmed b. Hanbel: Ahmed b. Hanbel’in hayatı ve ilmi kişiliğini ele alır.

B) HADİS

  1. el-Mevżuʿat: Uydurma hadisleri ele alan bir eserdir.
  2. Camiʿu’l-mesanid ve’l-elkab: Hadis rivayetlerini derleyen bir çalışmadır.
  3. et-Tahkīk fi ehadiSi’t-Taʿlik: Hadislerdeki ihtilafları ele alır.
  4. Aḫbarü ehli’r-rüsuḫ: Nasih ve mensuh hadisleri konu edinir.
  5. el-ʿİlelü’l-mütenahiye fi’l-ehadiSi’l-vahiye: Zayıf ve uydurma rivayetleri inceler.

C) TEFSİR

  1. Zadü’l-mesir fi ʿilmi’t-tefsir: Rivayet ve dirayet usulüyle yazılmış bir tefsirdir.
  2. Tezkiretü’l-erib fi tefsiri’l-garib: Kur’an’daki garib kelimeleri açıklar.
  3. Fünunü’l-efnan fi ʿuyuni ʿulumi’l-Kurʾan: Ulumü’l-Kur’an’a dair bir eserdir.
  4. Nüzhetü’l-aʿyüni’n-nevaẓır fi ʿilmi’l-vücuh ve’n-neẓaʾir: Kur’an’daki vücuh ve nezair konularını ele alır.

D) AKAİD

  1. Defʿu şübheti’t-teşbih: Teşbih inancını reddeden bir eserdir.
  2. eS-Sebat ʿinde’l-memat: Ölümü teslimiyetle karşılamayı öğütler.
  3. Saydü’l-ḫaṭır: Dini ve içtimai konularda kaleme alınmış bir eserdir.
  4. Telbisü İbliSORU: Tasavvuf ve diğer İslami zümrelerin anlayışlarını eleştirir.

E) FIKIH

  1. Ahkamü’n-nisaʾ: Kadınlarla ilgili fıkhi hükümleri içerir.
  2. Takrirü’l-kavaʿid ve tahrirü’l-fevaʾid: Hanbeli fıkhının usulünü ele alır.
  3. Minhacü’l-kasıdin: Ahlak ve zühd konularını işler.

F) DİĞER ESERLERİ

  1. Birrü’l-valideyn: Ebeveyne karşı görevleri anlatır.
  2. Zemmü’l-heva: Nefsin arzularını eleştirir.
  3. eṭ-Ṭıbbü’ruhani: Ruhsal tedavi yöntemlerini konu edinir.
  4. el-Müdhiş: Vaaz ve irşad konularını içerir.
  5. el-Muklik: Berzah ve ahiret konularında vaazlar içerir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Soru: İbnü’l-Cevzi’nin en önemli eseri hangisidir?
Cevap: İbnü’l-Cevzi’nin en önemli eseri, tarih alanında yazdığı el-Muntaẓam fi tariḫi’l-müluk ve’l-ümem’dir.

Soru: İbnü’l-Cevzi neden sürgün edilmiştir?
Cevap: İbnü’l-Cevzi, Şii temayüller taşıyan halifeye şikayet edilerek medresenin vakfından zimmetine mal geçirmekle suçlanmış ve Vasıt’a sürgün edilmiştir.

Soru: İbnü’l-Cevzi’nin tasavvufa bakışı nasıldır?
Cevap: İbnü’l-Cevzi, tasavvuf geleneğini ve bazı sufileri eleştirmiş, onların İslam’ın getirdiği hayat tarzıyla bağdaşmayan anlayışlarını tenkit etmiştir.

Soru: İbnü’l-Cevzi’nin tefsir alanındaki en önemli eseri nedir?
Cevap: İbnü’l-Cevzi’nin tefsir alanındaki en önemli eseri, Zadü’l-mesir fi ʿilmi’t-tefsir’dir.

Soru: İbnü’l-Cevzi’nin ölüm tarihi nedir?
Cevap: İbnü’l-Cevzi, 12 Ramazan 597 (16 Haziran 1201) tarihinde vefat etmiştir.

İBNÜ’l-CEVZİ, Ebü’l-Ferec Tefsiri

PDF İndir PDF İndir