Ebu Müslim Muhammed b. Bahr el-İsfahani (ö. 322/934)
DOĞUMU VE İLK YILLARIEbu
Müslim el-İsfahani, 254 (868) yılında doğmuştur. İbnü’n-Nedim, babasının adını
Müslim b. Bahr olarak kaydederken, İbn Hacer el-Askalani onun künyesini Ebu
Seleme olarak zikretmiştir. Tefsir ve Mu‘tezile kelamı alanlarında derinleşen
Ebu Müslim, cedelci (tartışmacı) yönüyle tanınmış, Arap dili ve edebiyatı başta
olmak üzere hadis ve fıkıh gibi çeşitli İslami ilimlerde de kendini
geliştirmiştir. Kaynaklarda, kendisine ait şiirlerden de örnekler bulunur.
DEVLET
GÖREVLERİ VE SİYASİ HAYATI
Devlet
kademelerinde çeşitli görevler üstlenen Ebu Müslim, önce katiplik yapmış,
ardından 300 (912) yılında Divanü’l-Harac ve’d-Dıya’ın başına getirilmiştir.
321 yılının Şevval ayında (Ekim 933) İsfahan valisi olarak atanmış, ancak aynı
yılın zilkade ayında, Ali b. Büveyh’in İsfahan’ı ele geçirmesiyle bu görevinden
alınmıştır. Bazı Şia kaynaklarında onun Şia’ya meyilli olduğu ileri sürülse de
bu konuda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Ebu Müslim el-İsfahani, 322 (934)
yılının sonlarına doğru vefat etmiştir. İbn Hacer, bu tarihi 372 (982) olarak
kaydetmişse de bunun bir yanılgı olduğu düşünülmektedir.
NESİH
KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİ
Ebu
Müslim el-İsfahani, Kur’an’da nesih olmadığı görüşüyle tanınmıştır. Bu
düşüncesi, nesih konusunu ele alan eserlerde sıkça atıfta bulunulan bir
yaklaşımdır. Günümüze ulaşan eserleri bulunmadığından nesih konusundaki
görüşleri kesin olarak bilinmemekle birlikte, Fahreddin er-Razi gibi
müfessirlerin aktardığı bilgilere göre, İsfahani Kur’an ayetleri arasında neshi
kabul etmemiştir. Bu görüşünü desteklemek için Fussılet Suresi’nin 42. ayetini
delil olarak göstermiştir. Bakara Suresi 106. ayeti ile Nahl Suresi 101. ayetinde
bahsi geçen neshi ise farklı şekillerde yorumlamıştır. Neshin gerçekleştiği
ileri sürülen ayetleri uzlaştırmaya çalışmış ve bunları genellikle
"tahsis" kavramı ile açıklamıştır.
Onun
bu görüşü, uzun yıllar boyunca İslam alimleri tarafından eleştirilmiş, ancak
özellikle son dönemlerde benzer görüşleri savunan ilim adamları ortaya
çıkmıştır. Ayrıca bazı araştırmacılar, Ebu Müslim el-İsfahani’nin aslında
Kur’an’da neshi tamamen reddetmediğini, sadece başkalarının nesih dediği
konuları farklı bir şekilde ele alarak "tahsis" olarak yorumladığını
ileri sürmektedir.
KARIŞTIRILDIĞI
İSİMLER
Ebu
Müslim el-İsfahani, zaman zaman "İbn Mihrebzüd" olarak da tanınan Ebu
Müslim Muhammed b. Ali el-İsfahani (ö. 459/1067) ile karıştırılmıştır. İsim
benzerliğinin yanı sıra her iki ismin de Mu‘tezile mezhebine mensup olması ve
tefsir alanında eser vermesi, bu karışıklığa neden olmuştur.
ESERLERİ
- Camiʿu’t-Teʾvil
li-Muhkemi’t-Tenzil (Şerhu’t-Teʾvil): On dört
ciltlik bu tefsir, Mu‘tezile ekolüne uygun yorumlar içermektedir. Ebu
Ca‘fer et-Tusi, eser hakkında olumlu değerlendirmeler yapmış, ancak bazı
konuları gereğinden fazla uzattığını belirtmiştir. Fahreddin er-Razi, bu
eserden en çok alıntı yapan müfessirlerden biridir.
- en-Nasiḫ
ve’l-Mensuḫ: Katib Çelebi, bu eseri hadiste nasih-mensuh
konusunu ele alan kaynaklar arasında zikretmiştir.
Bunların yanı sıra, Ebu Müslim’in nahiv (Arap dili grameri) üzerine bir eser yazdığı ve risalelerini içeren bir kitabı olduğu da kaynaklarda belirtilmektedir.
SIKÇA
SORULAN SORULAR
Cevap: Tefsir ve Mu‘tezile kelamı alanlarında derinleşmiş, ayrıca Arap dili ve edebiyatı, hadis ve fıkıh gibi İslami ilimlerde de kendini yetiştirmiştir.
Soru: Ebu Müslim el-İsfahani'nin nesih konusundaki görüşü nedir?
Cevap: Kur’an’da nesih olmadığı görüşünü savunmuş ve bu görüşünü Fussılet Suresi’nin 42. ayetine dayandırmıştır. Nesih olarak kabul edilen ayetleri tahsis kavramı ile açıklamıştır.
Soru: Ebu Müslim el-İsfahani'nin eserleri günümüze ulaşmış mıdır?
Cevap: Eserleri günümüze tam olarak ulaşmamış olsa da, özellikle Camiʿu’t-Teʾvil adlı tefsiri Fahreddin er-Razi gibi müfessirlerin eserlerinde alıntılanmıştır.
Soru: Hangi eserleri bulunmaktadır?
Cevap: En bilinen eserleri "Camiʿu’t-Teʾvil li-Muhkemi’t-Tenzil" adlı tefsiri ve "en-Nasiḫ ve’l-Mensuḫ" adlı çalışmasıdır. Ayrıca nahiv ve risalelerini içeren başka eserleri de olduğu belirtilmektedir.
Soru: Başka bir İslam alimi ile karıştırılmış mıdır?
Cevap: Evet, Ebu Müslim Muhammed b. Ali el-İsfahani ile zaman zaman karıştırılmıştır. Her iki alim de Mu‘tezile mezhebine mensup olup, tefsir alanında çalışmalar yapmıştır.
