(ö. 1137/1725)
HAYATI VE ESERLERİ
İsmail
Hakkı Bursevi, 1063 Zilkade’de (Ekim 1653) bugün Bulgaristan sınırları içinde
yer alan Aydos’ta dünyaya geldi. Uzun yıllar Bursa’da yaşadığı için “Bursevi”,
bir süre Üsküdar’da ikamet ettiğinden “Üsküdari” ve Celvetiyye tarikatına
mensup olduğu için “Celveti” nisbeleriyle anılmıştır. Özellikle “Bursevi”
nisbesiyle meşhur olmuştur. Hayatı hakkında en detaylı bilgileri kendi
eserlerinden, özellikle Tamamü’l-feyz ve Silsilename-i
Celveti adlı kitaplarından öğreniyoruz. Ancak oldukça hareketli bir
hayat sürdüğü için bu bilgilerde zaman zaman eksiklikler ve yanlışlıklar
bulunmaktadır.
Babası
Mustafa Efendi, İstanbul’un Aksaray semtinde doğup büyümüş, ancak evinin
yanması üzerine Aydos’a yerleşmiştir. Mustafa Efendi, tasavvufi çevrelerle
yakın ilişkiler içindeydi ve Aydos’ta Celveti şeyhi Atpazari Osman Fazlı ile
tanışmıştı. İsmail Hakkı, yedi yaşında annesini kaybetti ve büyükannesi
tarafından büyütüldü. Arapça derslerini Ahmed Efendi’den alan İsmail Hakkı,
daha sonra Edirne’ye giderek dini ilimler tahsil etti ve hüsn-i hat sanatıyla
ilgilendi.
TASAVVUFİ YOLCULUĞU VE İLMİ KARİYERİ
İsmail
Hakkı, 1083 Rebiülevvel’inde (Temmuz 1672) şeyhi Osman Fazlı’ya intisap etti.
Şeyhinden kelam, feraiz ve fıkıh usulü gibi ilimleri öğrendi. Ayrıca Farsça
dersleri aldı ve hüsn-i hat sanatında ilerledi. Üç yıl sonra şeyhinin izniyle
Zeyrek Camii’nde halvete girdi ve doksan gün süren bu manevi çile döneminden
sonra dervişlere hizmetle görevlendirildi. 1086’da (1675) halife tayin edilerek
Üsküp’e gönderildi.
Üsküp’te
vaazlar veren ve irşad faaliyetlerinde bulunan İsmail Hakkı, burada bir tekke
inşa ettirdi. Ancak vaazlarında bazı kişileri eleştirmesi üzerine mahkemeye
verildi. İstanbul’a giderek devlet ricaliyle görüştü ve şeyhi Osman Fazlı’nın
aracılığıyla barış sağlandı. Daha sonra Köprülü ve Ustrumca’da irşad
faaliyetlerini sürdürdü.
BURSA’YA YERLEŞMESİ VE RUHU’L-BEYAN TEFSİRİ
1096’da
(1685) şeyhi Osman Fazlı tarafından Bursa’ya halife olarak tayin edilen İsmail
Hakkı, burada Ulucami’de vaazlar vermeye başladı. Vaazlarında Kur’an-ı Kerim’i
tefsir eden İsmail Hakkı, bu tefsirlerini Ruhu’l-beyan adlı
eserinde topladı. Bu tefsir, tasavvufi yorumlarla dolu olup Osmanlı toplumunda
büyük bir etki yarattı. İsmail Hakkı, Bursa’da kırk yılı aşkın bir süre irşad
faaliyetlerini sürdürdü ve birçok eser kaleme aldı.
HAC YOLCULUKLARI VE SON YILLARI
İsmail
Hakkı, 1111’de (1700) hacca gitti ve yedi ay kadar Mekke ve Medine’de kaldı.
Hac dönüşünde eşkıya saldırısına uğradı ve canını zor kurtardı. 1122’de (1710)
ikinci kez hacca gitti ve bu sefer Mısır’da bir süre kaldı. Mısır’da ulema ve
tasavvuf erbabıyla görüşmeler yaptı. Daha sonra Bursa’ya dönen İsmail Hakkı,
1135’te (1723) İstanbul’dan ayrılarak Bursa’ya yerleşti ve burada bir cami inşa
ettirdi. 9 Zilkade 1137’de (20 Temmuz 1725) vefat eden İsmail Hakkı, Bursa’da
Tuzpazarı’ndaki caminin kıble tarafına defnedildi.
TASAVVUFİ GÖRÜŞLERİ VE ESERLERİ
İsmail
Hakkı Bursevi, vahdet-i vücud anlayışına sıkı sıkıya bağlıydı. Ona göre hakikat-i
Muhammediyye, nübüvvet ve velayetin kaynağıydı. Hz. Peygamber (SAV), bu
hakikatin en kamil tecellisiydi. İsmail Hakkı, tasavvufi konularda sahvı (uyanıklık
hali) ve temkini (ölçülü davranmayı) benimsemiş, şathiyyat (aşırı ifadeler)
yerine dengeli bir üslup kullanmıştır.
İsmail Hakkı’nın 100’den fazla eseri bulunmaktadır. Bunlar arasında en meşhurları Ruhu’l-beyan tefsiri, Şerhu’l-Mesnevi, Tamamü’l-feyz ve Silsilename-i Celvetiyye’dir. Eserlerinin büyük bir kısmı Türkçe olmakla birlikte, Arapça ve Farsça eserleri de bulunmaktadır.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: İsmail
Hakkı Bursevi kimdir?
Cevap: İsmail Hakkı Bursevi, 17. yüzyılın önemli İslam alimlerinden
ve Celvetiyye tarikatının önde gelen şeyhlerindendir. Tefsir, tasavvuf ve şiir
alanında birçok eser kaleme almıştır.
Soru: Ruhu’l-beyan
tefsirinin özelliği nedir?
Cevap: Ruhu’l-beyan, tasavvufi yorumlarla dolu bir
tefsirdir. İsmail Hakkı Bursevi, bu eserinde Kur’an-ı Kerim’i hem zahiri hem de
batıni anlamlarıyla açıklamıştır.
Soru: İsmail
Hakkı Bursevi’nin tasavvufi görüşleri nelerdir?
Cevap: İsmail Hakkı, vahdet-i vücud anlayışını benimsemiş ve hakikat-i
Muhammediyye’yi nübüvvet ve velayetin kaynağı olarak görmüştür. Ayrıca sahv ve
temkin üzerinde durmuştur.
Soru: İsmail
Hakkı Bursevi’nin en önemli eserleri hangileridir?
Cevap: Ruhu’l-beyan tefsiri, Şerhu’l-Mesnevi, Tamamü’l-feyz ve Silsilename-i
Celvetiyye en önemli eserleridir.
Soru: İsmail
Hakkı Bursevi nerede vefat etmiştir?
Cevap: İsmail Hakkı Bursevi, 1725 yılında Bursa’da vefat etmiş ve
Tuzpazarı’ndaki caminin kıble tarafına defnedilmiştir.
