Ebü’l-Hasen Kadı’l-kudat Abdülcebbar b. Ahmed b. Abdilcebbar el-Hemedani (ö. 415/1025)
HAYATI VE İLMİ YOLCULUĞU
Kadi Abdülcebbar, 320-325 (932-937) yılları arasında Batı İran’daki Hemedan bölgesinin Esedabad mevkiinde doğdu. İlk eğitimini bölgesindeki hadis alimlerinden alarak başladı ve bu dönemde Eş‘ariyye itikadını ve Şafii mezhebini benimsedi. 346’da (957) Basra’ya giderek Mu‘tezile ekolünün önemli isimlerinden Ebu İshak İbrahim b. Ayyaş’ın derslerine katıldı ve Mu‘tezile mezhebine geçti. Daha sonra Bağdat’a giderek Ebu Abdullah el-Basri’den ilim aldı. Büveyhi veziri Sahib b. Abbad’ın himayesinde İsfahan ve Rey’de ilim ve sohbet meclislerine katıldı. Sahib b. Abbad’ın desteğiyle Rey’de kadılkudatlık makamına getirildi. Ancak Sahib b. Abbad’ın ölümünden sonra görevden alındı ve hayatının geri kalanını Rey’de telif ve tedris faaliyetleriyle geçirdi. Kadi Abdülcebbar, 415 yılının Zilkade ayında (Ocak 1025) Rey’de vefat etti.İLMİ KİŞİLİĞİ VE KATKILARI
Kadi Abdülcebbar, Mu‘tezile kelamının en önemli temsilcilerinden biridir. Ebu Ali el-Cübbai ve oğlu Ebu Haşim el-Cübbai’nin görüşlerini benimseyerek Mu‘tezile ekolünün sistemleşmesine büyük katkıda bulundu. Kelam, tefsir, fıkıh usulü ve hadis gibi alanlarda eserler verdi. Özellikle el-Mugni fi ebvabi’t-tevhid ve’l-ʿadl adlı eseri, Mu‘tezile kelamının en kapsamlı kaynaklarından biridir. Kadi Abdülcebbar, aynı zamanda mülhidlere ve Ehl-i sünnet alimlerine karşı reddiyeler yazarak Mu‘tezile’nin savunuculuğunu yaptı.ESERLERİ
Kadi Abdülcebbar, İslami ilimlerin çeşitli alanlarında altmışa yakın eser kaleme aldı. Bazı eserleri şunlardır:el-Mugni fi ebvabi’t-tevhid ve’l-ʿadl: Mu‘tezile kelamının en önemli eserlerinden biri olup yirmi ciltten oluştuğu tahmin edilen bu eserin on altı cildi günümüze ulaşmıştır.
Tenzihü’l-Kurʾan ʿani’l-meṭaʿin: Kur’an’ın dil, nazım ve mana bakımından itirazlara cevap veren bir tefsir çalışmasıdır.
TeSbitü delaʾili’n-nübüvve: Peygamberliğin delillerini konu alan bu eser, hıristiyan ve yahudi inançlarına yönelik eleştiriler içerir.
el-Muḫtasar fi usuli’d-din: el-Mugni’deki konuların özetlendiği bir eserdir.
Fażlü’l-iʿtizal ve Ṭabakatü’l-Muʿtezile: Mu‘tezile ekolünün faziletlerini ve ricalini ele alan bir çalışmadır.Şerhu’l-Usuli’l-ḫamse: Mu‘tezile’nin beş temel prensibini açıklayan bu eser, Kadi Abdülcebbar’a nisbet edilse de bazı araştırmacılar bunun öğrencisi Kıvamüddin Mankdim’in şerhi olduğunu ileri sürmektedir.
el-Mecmuʿ fi’l-Muhiṭ bi’t-teklif: Kadi Abdülcebbar’ın el-Muhiṭ bi’t-teklif adlı eserine öğrencisi İbn Metteveyh tarafından yapılan şerhtir.
TARTIŞMALI ESERLER
Kadi Abdülcebbar’a nisbet edilen bazı eserlerin ona aidiyeti tartışmalıdır. Özellikle Şerhu’l-Usuli’l-ḫamse ve el-Mecmuʿ fi’l-Muhiṭ bi’t-teklif gibi eserlerin, öğrencileri tarafından kaleme alındığı düşünülmektedir.İLMİ MİRASI
Kadi Abdülcebbar, Mu‘tezile kelamının sistemleşmesine büyük katkıda bulunmuştur. Eserleri, özellikle kelam ve tefsir alanında sonraki dönemlerde birçok alim tarafından kullanılmıştır. Öğrencileri arasında Ebu Reşid en-Nisaburi, Ebü’l-Hüseyin el-Basri ve İbn Metteveyh gibi önemli isimler bulunmaktadır. Kadi Abdülcebbar’ın görüşleri, Mu‘tezile ekolünün sonraki temsilcileri üzerinde derin bir etki bırakmıştır.SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Kadi Abdülcebbar kimdir?Cevap: Kadi Abdülcebbar, Mu‘tezile kelamının önemli temsilcilerinden biri olup kelam, tefsir ve fıkıh usulü alanlarında eserler vermiştir.
Soru: Kadi Abdülcebbar’ın en önemli eseri nedir?
Cevap: el-Mugni fi ebvabi’t-tevhid ve’l-ʿadl, Mu‘tezile kelamının en kapsamlı eserlerinden biridir.
Soru: Kadi Abdülcebbar’ın Mu‘tezile’ye katkıları nelerdir?
Cevap: Kadi Abdülcebbar, Mu‘tezile’nin beş temel prensibini sistemleştirerek bu ekolün savunuculuğunu yapmıştır.
Soru: Kadi Abdülcebbar’ın öğrencileri kimlerdir?
Cevap: Ebu Reşid en-Nisaburi, Ebü’l-Hüseyin el-Basri ve İbn Metteveyh gibi önemli isimler onun öğrencileri arasındadır.
Soru: Kadi Abdülcebbar ne zaman vefat etmiştir?
Cevap: Kadi Abdülcebbar, 415 yılının Zilkade ayında (Ocak 1025) Rey’de vefat etmiştir.
