Ebu Abdillah Celalüddin Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Ensari el-Mahalli (ö. 864/1459)
HAYATI VE EĞİTİMİ
1
Şevval 791 (23 Eylül 1389) tarihinde Kahire’de doğan Celaleddin el-Mahalli,
Teftazan Arapları’na mensuptur. Ailesi, Nil nehrinin Dimyat kolunun batısındaki
Mahalletülkübra’dan gelmekte olup Mahalli nisbesiyle tanınır. İlk eğitimini
babası ve dedesinden alan Mahalli, Kahire’de Şafii, Hanefi ve Maliki alimlerinin
derslerine katılarak kendini yetiştirdi. Demiri, Akfehsi, İbnü’l-Iraki,
Abdurrahman b. Ömer el-Bulkīni, İbn Hacer el-Askalani ve Bedreddin Mahmud
el-Aksarayi gibi dönemin önde gelen alimlerinden tefsir, fıkıh, kelam, Arap
dili ve edebiyatı, mantık gibi ilimleri öğrendi. Tefsir ve usul-i din
konularında Bisati’nin yanında yetişti.
Hafızasının
zayıflığına rağmen üstün zekası ve muhakeme gücüyle dikkat çeken Mahalli, kısa
sürede dönemin önde gelen alimleri arasında yer aldı. Geçimini kumaş
ticaretiyle sağlayan Mahalli, dükkanını vekiline bırakarak kendini ilme adadı.
844 (1440) yılından itibaren Berkūkıyye Medresesi’nde, 852’den (1448) sonra ise
İbn Hacer el-Askalani’nin yerine Müeyyediyye Medresesi’nde fıkıh dersleri
verdi. Devlet erkanından uzak duran Mahalli, el-Melikü’z-Zahir Çakmak döneminde
yapılan başkadılık teklifini kabul etmedi. Kahire dışından birçok kişi ondan
ders almak, fetva sormak ve kitaplarını rivayet etmek için gelirdi. Talebeleri
arasında Cerrai, Burhaneddin İbn Ebu Şerif, Kalesadi, Necmeddin İbn Kadi Aclun
ve Celaleddin es-Süyuti gibi önemli isimler bulunmaktadır.
Mahalli,
1 Muharrem 864 (28 Ekim 1459) tarihinde vefat etti ve Kahire’de Babünnasr
dışındaki aile kabristanına defnedildi. Yardımsever, gösterişten uzak ve emir
bi’l-ma‘ruf nehiy ani’l-münker prensiplerine bağlı bir alim olarak tanındı.
ESERLERİ
Celaleddin
el-Mahalli, tefsir, fıkıh, usul-i fıkıh ve Arap dili gibi alanlarda birçok eser
kaleme aldı. Eserleri, kısa, özlü ve anlaşılır olmaları nedeniyle büyük rağbet
gördü.
- Tefsirü’l-Celaleyn: Celaleddin es-Süyuti tarafından tamamlandığı için bu
isimle anılan eser, Kur’an tefsiri alanında önemli bir kaynaktır. İlk
baskısı Delhi’de (1211/1796) yapılan eser, defalarca basılmıştır.
- el-Bedrü’t-taliʿ fi halli
Cemʿi’l-cevamiʿ: Taceddin es-Sübki’nin usul-i
fıkha dair eserinin şerhidir. Metinle birlikte birçok haşiyesi bulunan
eser, defalarca basılmıştır.
- Şerhu’l-Varakat fi ʿilmi usuli’l-fıkh: İmamü’l-Haremeyn el-Cüveyni’nin "el-Varakat"
adlı eserinin şerhidir. Birçok baskısı ve haşiyesi bulunmaktadır.
- Kenzü’r-ragıbin fi şerhi Minhaci’t-talibin: Nevevi’nin Şafii fıkhına dair "Minhacü’t-talibin"
eserinin şerhidir. Kalyubi ve Burullusi gibi alimler tarafından haşiyeleri
yazılmıştır.
- Şerhu’l-Kavaʿid li’bni Hişam: İbn Hişam en-Nahvi’nin "el-İʿrab ʿan kavaʿidi’l-iʿrab"
adlı eserinin tamamlanamamış şerhidir.
- el-Envarü’l-muḍıyye fi medhi Hayri’l-beriyye: Muhammed b. Said el-Busiri’nin "Kasidetü’l-bürde"sinin
şerhidir.
- Şerhu’l-Bürde (Şerhu Banet Süʿad): Ka‘b b. Züheyr’in "Kasidetü’l-bürde"sinin
şerhidir.
- Kenzü’ẕ-ẕehaʾir: Takıyyüddin es-Sübki’nin "et-Taʾiyye"sinin
şerhi olup eksik kalmıştır.
KAYNAKLARDA ADI GEÇEN DİĞER ESERLER
- et-Tıbbü’n-nebevi: İbn Kayyim el-Cevziyye’nin aynı adlı eserinin
muhtasarıdır.
- Şerhu Lamiyyeti’l-ʿAcem: Tuğrai’nin "Lamiyyetü’l-ʿAcem"inin
şerhidir.
- Haşiye ʿala Şerhi’l-Beyzavi: Beyzavi’nin tefsirine yazılan haşiyedir.
- Risale fi’l-kıraʾat: Kıraat ilmiyle ilgilidir.
- Muhtasarü’l-Hüda’n-Nebeviyye: İbn Kayyim el-Cevziyye’nin eserinin muhtasarıdır.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Celaleddin
el-Mahalli hangi mezhebe bağlıydı?
Cevap: Celaleddin el-Mahalli, Şafii mezhebine bağlıydı.
Soru: Mahalli’nin
en önemli eseri hangisidir?
Cevap: "Tefsirü’l-Celaleyn" en önemli eserlerinden
biridir.
Soru: Mahalli’nin
talebeleri kimlerdir?
Cevap: Cerrai, Burhaneddin İbn Ebu Şerif, Kalesadi ve Celaleddin
es-Süyuti gibi alimler onun talebeleridir.
Soru: Mahalli’nin
fıkıh alanındaki eserleri nelerdir?
Cevap: "Kenzü’r-ragıbin fi şerhi Minhaci’t-talibin" ve
"Şerhu’l-Varakat fi ʿilmi usuli’l-fıkh" önemli fıkıh eserleridir.
Soru: Mahalli’nin
tefsirle ilgili eseri var mıdır?
Cevap: Evet, "Tefsirü’l-Celaleyn" adlı eseri Kur’an
tefsiri alanında önemli bir kaynaktır.
