MEHMED VEHBİ EFENDİ

(1862-1949)

DOĞUMU VE İLK YILLARI

Mehmed Vehbi Efendi, Konya’nın Hadim ilçesine bağlı Kongul köyünde dünyaya geldi. Babası, ilimle de uğraşan Çelik Hüseyin Efendi’dir. Babasının lakabı sebebiyle “Çelik” soyadını almış, ilçesine nisbetle “Hadimi” (Hadimli) olarak anılmıştır. İlk eğitimini köyünde tamamlayan Mehmed Vehbi, Anbarlızade Mehmed Efendi’den Kur’an-ı Kerim’i hatmetti ve kıraat dersleri aldı. Tomakzade Mehmed Efendi’den Arap diline dair ilk kitapları okumaya başladı. 1877’de Hadim Medresesi’ne kaydoldu ve burada Hafız Ahmed Efendi’den sarf, nahiv ve diğer ilimlere dair dersler aldı. 1880’de Konya Şirvaniye Medresesi’ne geçti ve burada Konya müftüsü Kadınhanlı Hacı Hüseyin Efendi’den Arapça, Tavaslı Osman Efendi’den fıkıh ve usul-i fıkıh dersleri alarak icazet aldı.

AKADEMİK VE SİYASİ KARİYERİ

Mehmed Vehbi Efendi, 1888’de Konya medreselerinde öğretim hayatına başladı. Mahmudiye Medresesi’nde müderrislik yaparken, 1901’de Konya Hukuk Mahkemesi üyeliğine seçildi. 1903’te Konya’da yeni açılan Mekteb-i Hukuk’ta vesaya (veraset ve intikal) müderrisi olarak görev yaptı. 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanıyla Konya mebusu olarak Meclis-i Meb‘usan’a girdi. Meclisin kapatılmasından sonra Konya’ya döndü (1911) ve yeniden tedrisata ve eser telifine başladı. Dört yıl içinde tefsirini tamamladı.

MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ

Mehmed Vehbi Efendi, Mondros Mütarekesi’nden sonra başlayan Kuva-yi Milliye hareketi içinde aktif rol aldı. Yaptığı konuşmalarla halkı düşmana karşı mücadeleye teşvik etti. Konya Valisi Cemal Bey’in görevini bırakması üzerine şehrin ileri gelenlerinin isteğiyle Konya valiliğini üstlendi ve İtalyan işgalini engelledi. İstanbul hükümetinin Kuva-yi Milliyeciler ile anlaşması üzerine valilik görevini Suphi Bey’e devretti. Türkiye Büyük Millet Meclisi açılınca Konya mebusu olarak meclise girdi ve bir süre meclis başkanlığı yaptı. Çumra ayaklanmasını bastırmak için Refet Paşa ile birlikte Konya’ya gitti. Mustafa Kemal Paşa’nın çağrısı üzerine Ankara’ya döndü ve Fevzi Paşa kabinesinde Evkaf ve Şer‘iyye vekili olarak görev yaptı. Sultan Vahdeddin’in İngilizler’in himayesinde İstanbul’dan ayrılması üzerine onu padişahlıktan ve halifelikten azleden fetvayı Mehmed Vehbi Efendi verdi. Hilafet makamına Abdülmecid Efendi getirildi.

CUMHURİYET DÖNEMİ VE SON YILLARI

Meclisin güvensizlik oyuyla düşen hükümetle birlikte vekillik görevi sona eren Mehmed Vehbi Efendi, 1923’te siyaseti tamamen bıraktı. Kendisini ilme adamasına rağmen zaman zaman baskılara maruz kaldı. İzmir suikastıyla (1926) ilişkili olduğu gerekçesiyle gözetim altında tutuldu, ancak suçsuzluğu anlaşılınca serbest bırakıldı. Mehmed Vehbi Efendi, 27 Kasım 1949’da vefat etti ve Konya’da Musalla Mezarlığı’na defnedildi.

KİŞİLİĞİ VE İLMİ ŞAHSİYETİ

Mehmed Vehbi Efendi, cesaret ve dirayet sahibi bir kişiydi. Vicdani kanaatleriyle hareket eder, düşüncelerinden taviz vermezdi. Osmanlı Meclis-i Meb‘usanı’nda ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde hiçbir gruba bağlı kalmadan, yanlış gördüğü uygulamalara karşı çıktı. Nüktedan ve hoşsohbet bir kişiliğe sahipti. Anadolu insanı olarak yaşamaya devam etti ve vekilliği sırasında kılık kıyafetinde değişiklik yapmadı.

BAŞLICA ESERLERİ

  1. Hulasatü’l-beyan fi tefsiri’l-Kur’an: 1911-1915 yılları arasında yazılan bu tefsir, on beş cilt olarak basılmıştır. Halk nezdinde rağbet gören eser, tefsir ilmi bakımından bazı eksiklikleri olmasına rağmen önemli bir kaynak olarak kabul edilir.
  2. el-ʿAkaʾidü’l-hayriyye: Arapça olarak hazırlanan bu eserde inanç konuları ele alınmıştır. Mehmed Vehbi Efendi, bu eseri “Akaid-i Hayriye Tercümesi” adıyla Türkçe’ye çevirmiştir.
  3. Ahkam-ı Kur’aniyye: Kur’an’daki hükümleri alfabetik sırayla ele alan bu eser, 482 hükmü içermektedir.
  4. Sahih-i Buhari Tecrid-i Sarih Muhtasarı: Buhari’nin hadislerinin özetlendiği bu eser, dört cilt halinde yayımlanmıştır.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Soru: Mehmed Vehbi Efendi’nin en önemli eseri nedir?
Cevap: Mehmed Vehbi Efendi’nin en önemli eseri, “Hulasatü’l-beyan fi tefsiri’l-Kur’an” adlı tefsiridir.

Soru: Mehmed Vehbi Efendi’nin Milli Mücadele’deki rolü nedir?
Cevap: Mehmed Vehbi Efendi, Kuva-yi Milliye hareketi içinde aktif rol alarak halkı düşmana karşı mücadeleye teşvik etti ve Konya’nın İtalyan işgalini engelledi.

Soru: Mehmed Vehbi Efendi’nin siyasi kariyeri nasıldı?
Cevap: II. Meşrutiyet döneminde Konya mebusu olarak Meclis-i Meb‘usan’a girdi. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde de Konya mebusu olarak görev yaptı ve bir süre meclis başkanlığı yaptı.

Soru: Mehmed Vehbi Efendi’nin tefsirinin özelliği nedir?
Cevap: “Hulasatü’l-beyan fi tefsiri’l-Kur’an”, halk nezdinde rağbet gören bir tefsir olmasına rağmen, tefsir ilmi açısından bazı eksiklikleri bulunmaktadır.

Soru: Mehmed Vehbi Efendi’nin kişiliği nasıldı?
Cevap: Cesaret ve dirayet sahibi, vicdani kanaatleriyle hareket eden, nüktedan ve hoşsohbet bir kişiliğe sahipti.

MEHMED VEHBİ EFENDİ Tefsiri

PDF İndir PDF İndir