Ebu Muhammed Mekki b. Ebi Talib Hammuş b. Muhammed el-Kaysi (ö. 437/1045)
HAYATI VE ESERLERİ
Mekki
b. Ebu Talib, 23 Şaban 355 (14 Ağustos 966) tarihinde Kayrevan'da dünyaya
geldi. Doğum yılı bazı kaynaklarda 354 (965) olarak da zikredilir. İlk dini
eğitimini İbn Ebu Zeyd ve Ebü’l-Hasan el-Kabisi gibi büyük alimlerden aldı.
Henüz on üç yaşındayken eğitimini ilerletmek üzere Kahire’ye gitti. Burada
hesap ve dil alanlarında dersler aldı ve Kur’an-ı Kerim’i ezberledi. Altı yıl
süren bu eğitimden sonra Kayrevan’a geri döndü.
377
(987) yılında ikinci kez Mısır'a gitti ve aynı yıl hac ibadetini yerine
getirdi. 378’de (988) Mısır’da Ebü’t-Tayyib İbn Galbun’dan kıraat dersleri
aldıysa da eğitimini tamamlamadan döndü. Ancak 382 (992) yılında yeniden
Mısır’a giderek kıraat eğitimini tamamladı. Mısır’da Ebu Adi İbnü’l-İmam’dan
Hamza b. Habib ez-Zeyyat’ın kıraatini öğrendi ve tefsir alimi Ebu Bekir
Muhammed b. Ali el-Üdfüvi’nin derslerine katıldı.
383'te
(993) memleketine dönerek kıraat dersleri vermeye başladı. 387'de (997)
Mekke’ye gitti ve üç yıl boyunca burada çeşitli alimlerden ders aldı. 391’de
(1001) Kudüs’e gitti, kısa bir süre kaldıktan sonra 392'de (1002) Kayrevan’a
geri döndü. Ardından 393 (1003) yılında Endülüs'e yerleşti.
Endülüs’te
Kurtuba’daki Mescidü’n-Nühayle’de kıraat dersleri verdi. Daha sonra hacib
Abdülmelik b. Mansur el-Muzaffer tarafından Zahire Camii'ne atandı. 415 (1024)
yılına kadar burada, daha sonra Kurtuba Camii’nde dersler verdi. 429’da (1038)
imam ve hatip olarak atandı ve bu görevi vefatına kadar sürdürdü. Pek çok
öğrenci yetiştiren Mekki b. Ebu Talib, güzel ahlakı ve mütevazı kişiliği ile
tanındı. 2 Muharrem 437’de (20 Temmuz 1045) vefat etti ve Kurtuba’daki Rabaz
Kabristanı’na defnedildi.
MEKKİ B. EBU TALİB’İN BAŞLICA ESERLERİ
1.
EL-HİDAYE İLA BULUĞİ’N-NİHAYE
Bu
rivayet tefsiri, müellifin Arapça ve kıraat alanındaki derin bilgisi nedeniyle
önemlidir. Mu‘tezile görüşlerini reddeden müellif, İsrailiyat’a dair nakiller
de yapmıştır.
2.
TEFSİRÜ’L-MÜŞKİL MİN GARİBİ’L-KUR’AN
Mekke'de
389'da (999) kaleme alınan bu eser, Kur'an'ın anlaşılması zor kelimelerini
açıklamaktadır ve birçok baskısı yapılmıştır.
3.
MÜŞKİLÜ İ‘RABİ’L-KUR’AN
391'de
(1001) Kudüs’te yazılan eser, Kur'an'ın dilbilgisi açısından zor kısımlarını
açıklamaktadır ve dil alanında birçok alim tarafından referans alınmıştır.
4.
EL-İZAH Lİ-NASİHİ’L-KUR’AN VE MENSUHİH
Kur’an’daki
nasih ve mensuh ayetleri detaylı şekilde inceleyen bu eser, önemli bir kaynak
olarak değerlendirilir ve çeşitli dillere çevrilmiştir.
5.
ŞERHU KELLA VE BELA VE NE‘AM VE’L-VAKF
Kur'an’da
"kella", "bela" ve "ne‘am" ifadelerinin
kullanımlarını açıklayan bu eser, birçok kez yayımlanmıştır.
6.
ET-TEBSIRA Fİ’L-KIRAATİ’S-SEB‘
Yedi
kıraat üzerine yazılmış ilk eserlerden biridir ve İbnü’l-Cezeri gibi alimlerin
kaynaklarındandır.
7.
EL-KEŞF AN VÜCUHİ’L-KIRAATİ’S-SEB‘
424'te
(1033) yazılan bu eser, kıraat farklılıklarının nedenlerini açıklar ve dirayet
odaklı bir çalışmadır.
8.
EL-İBANE AN ME‘ANİ’L-KIRAAT
Kıraat
ilmi üzerine yazılan risalede, yedi harf meselesi ve kıraat ihtilafları
soru-cevap şeklinde ele alınmıştır.
9.
İHTİSARÜ’L-HUCCE Lİ’L-FARİSİ
Ebu
Ali el-Farisi’nin eserinin özeti olan bu çalışma, kıraat alanında değerli bir
kaynak olarak kabul edilir.
10.
İHTİSARÜ’L-KAVL Fİ’L-VAKF
Kur'an’da "kella", "bela" ve "ne‘am" ifadelerinin duraklamalarını açıklayan eserin çeşitli baskıları mevcuttur.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Mekki b. Ebu Talib kimdir?Cevap: Mekki b. Ebu Talib, Endülüs'te yaşamış önemli bir kıraat ve tefsir alimidir.
Soru: En ünlü eseri hangisidir?
Cevap: "El-Hidaye ila Buluği’n-Nihaye" adlı tefsiri, en bilinen eserlerindendir.
Soru: Mekki b. Ebu Talib’in eğitim hayatı nasıldır?
Cevap: Kayrevan, Kahire, Mekke ve Kudüs gibi şehirlerde eğitim almış, Endülüs’te dersler vermiştir.
Soru: Hangi mezhebe mensuptur?
Cevap: Fıkıhta Maliki mezhebini, akidede Selef yolunu benimsemiştir.
Soru: Hangi tarihte vefat etti?
Cevap: 2 Muharrem 437’de (20 Temmuz 1045) vefat etmiştir.
