Ebu Bekr Necmüddin-i Daye Abdullah b. Muhammed b. Şahaver el-Esedi er-Razi (ö. 654/1256)
HAYATI VE İLMİ ŞAHSİYETİ
Necmeddin-i Daye, 573 (1177) yılında Rey şehrinde dünyaya geldi. “Necmeddin” mahlasını kullanan ve “Daye” (sütanne) lakabıyla tanınan bu büyük sufi, Kübreviyye tarikatının önemli temsilcilerinden biridir. Necmeddin-i Daye, 599 (1202) yılında ilim tahsili için Rey’den ayrıldı ve Mısır, Hicaz, Bağdat, Horasan, Harizm gibi önemli ilim merkezlerini dolaştı. Tasavvufi eğitimini Necmeddin-i Kübra’nın halifesi Mecdüddin-i Bağdadi’den aldı. Moğol istilası sırasında ailesini kaybeden Necmeddin-i Daye, Anadolu’ya hicret ederek Malatya, Kayseri, Sivas ve Erzincan gibi şehirlerde bulundu. Daha sonra Bağdat’a yerleşti ve hayatının son otuz yılını burada geçirdi. 654 (1256) yılında Bağdat’ta vefat etti ve Şuniziyye Kabristanı’na defnedildi.NECMEDDİN-İ DAYE’NİN ESERLERİ
Necmeddin-i Daye, tasavvuf, tefsir ve edebiyat alanında birçok eser kaleme almıştır. Eserleri, tasavvufi düşünceyi derinlemesine ele alması ve edebi üslubuyla dikkat çeker. İşte onun en önemli eserleri:Mirsadü’l-ʿibad mine’l-mebdeʾ ile’l-meʿad: Necmeddin-i Daye’nin en meşhur eseri olan bu kitap, tasavvufi bir rehber niteliğindedir. Beş bölümden oluşan eser, yaratılış mertebeleri, nübüvvet, tasavvuf adabı ve insanın batıni yapısı gibi konuları ele alır. Eser, Türkçe, Çince ve İngilizce gibi dillere çevrilmiştir.
Bahrü’l-hakaʾik ve’l-meʿani fi tefsiri’s-sebʿi’l-mesani: Bu eser, Kur’an’ın zahir ve batın anlamlarını bir araya getiren bir tefsirdir. Necmeddin-i Daye, bu tefsirde okuyucunun başka bir tefsire ihtiyaç duymayacağı bir çalışma ortaya koymayı hedeflemiştir. Eser, henüz tam olarak neşredilmemiştir.
Mermuzat-ı Esedi der Mezmurat-ı Davudi: Mengücüklü Sultanı Alaeddin Davud Şah’a ithaf edilen bu eser, tasavvufi yorumlar içerir. Eser, Hz. Davud ile ilgili ayetlerin şerhi üzerine kuruludur.
Menaratü’s-saʾirin ve makamatü’ṭ-ṭaʾirin: Bu eser, Mirsadü’l-ʿibad’ın Arapça bilmeyen okuyucular için hazırlanmış bir versiyonudur. Tasavvufi konuları özetleyen bir rehber niteliğindedir.
Risale-i ʿIşk u ʿAkl: Harakani’nin bir şathiyesinin şerhi olan bu eser, aşk ve akıl kavramlarını tasavvufi bir perspektifle ele alır.
Eşʿar-ı Şeyh Necmüddin Razi: Necmeddin-i Daye’nin şiirlerinden derlenen bu eser, onun edebi yönünü ortaya koyar.
Risaletü’ṭ-ṭuyur: Rey şehrinde yaşanan zulmü anlatan bu küçük risale, Necmeddin-i Daye’nin erken dönem eserlerindendir.
NECMEDDİN-İ DAYE’NİN TASAVVUFİ DÜŞÜNCESİ
Necmeddin-i Daye, Kübreviyye tarikatının önemli temsilcilerinden biri olarak tasavvufi düşünceye büyük katkılar sağlamıştır. Eserlerinde insanın yaratılış mertebeleri, nübüvvet, tasavvufi adab ve batıni yapı gibi konuları derinlemesine ele almıştır. Özellikle Mirsadü’l-ʿibad, tasavvufi bir rehber olarak İslam dünyasında geniş bir kabul görmüştür. Necmeddin-i Daye, tasavvufi düşünceyi hem teorik hem de pratik boyutlarıyla ele alarak, okuyucularına manevi bir yol haritası sunmuştur.SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Necmeddin-i Daye’nin en önemli eseri hangisidir?Cevap: Necmeddin-i Daye’nin en önemli eseri, tasavvufi bir rehber niteliğindeki Mirsadü’l-ʿibad mine’l-mebdeʾ ile’l-meʿad’dır.
Soru: Necmeddin-i Daye hangi tarikata mensuptur?
Cevap: Necmeddin-i Daye, Kübreviyye tarikatına mensuptur ve bu tarikatın önemli temsilcilerinden biridir.
Soru: Necmeddin-i Daye’nin tefsir alanındaki eseri hangisidir?
Cevap: Necmeddin-i Daye’nin tefsir alanındaki eseri, Bahrü’l-hakaʾik ve’l-meʿani fi tefsiri’s-sebʿi’l-mesani’dir.
Soru: Necmeddin-i Daye’nin şiirlerini içeren eseri hangisidir?
Cevap: Necmeddin-i Daye’nin şiirlerini içeren eser, Eşʿar-ı Şeyḫ Necmüddin Razi’dir.
Soru: Necmeddin-i Daye nerede vefat etmiştir?
Cevap: Necmeddin-i Daye, 654 (1256) yılında Bağdat’ta vefat etmiş ve Şuniziyye Kabristanı’na defnedilmiştir.
