Ebu Hafs Necmüddin Ömer b. Muhammed b. Ahmed en-Nesefi es-Semerkandi (ö. 537/1142)
DOĞUMU VE İLK EĞİTİMİ
Ömer en-Nesefi, 461 (1068-69) yılında Buhara yakınlarındaki Nesef (Nahşeb) şehrinde dünyaya geldi. İlk tahsilini burada tamamladı ve çok sayıda hocadan ders aldı. 550 üstattan hadis naklettiği ve bu hocalar hakkında Taʿdadü şüyuḫi ʿÖmer adlı bir eser yazdığı kaydedilmiştir. Hocaları arasında Ebü’l-Yüsr el-Pezdevi, Cemaleddin Hamid b. Muhammed er-Riğadmuni, Muhammed b. Mahan el-Kebindevi ve Ebü’l-Muin en-Nesefi gibi dönemin önde gelen alimleri bulunmaktadır.İLMİ KİŞİLİĞİ VE LAKAPLARI
Nesefi, kuvvetli hafızası, keskin zekası ve çok sayıda hadis ezberlemesi sebebiyle “Müfti’s-sekaleyn” (insanlar ve cinlerin müftüsü), “Necmüddin” (dinin yıldızı) ve “hafız” gibi lakaplarla anılmıştır. Ancak hadis rivayeti konusunda zayıf olduğu ve senedlerdeki isimleri değiştirdiği veya düşürdüğü de belirtilmiştir. Nesefi, Bağdat’ta Taṭvilü’l-esfar li-tahsili’l-aḫbar adlı eserini okutmuş ve birçok kişi ondan hadis nakletmiştir. Hac için gittiği Mekke’de Carullah ez-Zemahşeri ile görüşmüştür.TALEBELERİ VE İLMİ MİRASI
Nesefi, birçok önemli talebe yetiştirmiştir. Bunlar arasında el-Hidaye müellifi Burhaneddin el-Mergīnani, Ebu Hafs Ömer b. Muhammed el-Akīli, Muvaffakuddin Ahmed b. Muhammed el-Harizmi ve Burhaneddin Muhammed b. Hasan el-Kasani gibi isimler bulunmaktadır. Nesefi, 12 Cemaziyelevvel 537 (3 Aralık 1142) tarihinde Semerkant’ta vefat etti.ESERLERİ VE İLMİ KATKILARI
Nesefi, akaid, tefsir, fıkıh, hadis, tarih ve tasavvuf gibi birçok alanda eserler kaleme almıştır. En önemli eserleri şunlardır:A) Akaid ve Kelam:
ʿAkaʾidü’n-Nesefi: İslam akaidini özetleyen bu risale, öğretici tarzıyla meşhur olmuştur. Eser, çeşitli dillere tercüme edilmiş ve üzerine birçok şerh yazılmıştır. En meşhur şerhi Sa‘deddin et-Teftazani’ye aittir.Risale fi beyani mezahibi’t-tasavvuf: Tasavvufi mezhepleri ele alan bu risale, Ali Ekber Ziyai tarafından neşredilmiş ve Süleyman Uludağ tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.
B) Fıkıh:
el-Manẓumetü’n-Nesefiyye: Hanefi fıkhına dair muhtasar bir metin olan bu eser, Ebu Hanife, Muhammed b. Hasan, Ebu Yusuf, Züfer b. Hüzeyl, İmam Şafii ve İmam Malik’in görüşlerini içerir. Medreselerde uzun süre ders kitabı olarak okutulmuştur.Ṭılbetü’ṭ-ṭalebe: Fıkıh terimleri sözlüğü olan bu eser, öğrenciler için hazırlanmıştır. Birçok baskısı yapılmıştır.
Fetava Necmiddin: Ebü’l-Hasan Necmeddin Ata b. Hamza es-Suğdi’nin fetvalarını derleyen bu eser, Hanefi fıkhına dair önemli bir kaynaktır.
C) Tefsir:
et-Teysir fi ʿilmi’t-tefsir: Ebu Mansur el-Matüridi’nin Teʾvilatü’l-Kurʾan’ı ve Abdülkerim el-Kuşeyri’nin Leṭaʾifü’l-işarat’ını kaynak olarak kullanan bu tefsir, yüzlerce nüshası günümüze ulaşmıştır.
el-Ekmelü’l-aṭvel: Hacimli bir tefsir olan bu eser, Kahire Hidiviyye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
Tefsir-i Nesefi: Farsça bir meal mahiyetindeki bu eser, Azizullah Cüveyni tarafından neşredilmiştir.
D) Tarih ve Biyografi:
el-Kand fi zikri ʿulemaʾi Semerkand: Maveraünnehir ulemasının biyografilerini içeren bu eser, yirmi ciltten oluştuğu söylenmektedir. Günümüze ulaşan bir ciltlik kısmı Nazar Muhammed el-Faryabi tarafından neşredilmiştir.E) Diğer Eserler:
Maṭlaʿu’n-nücum ve mecmaʿu’l-ʿulum: Ansiklopedik bir eser olup dini ilimler, tabii ve riyazi ilimler, dil ve edebiyat, tarih gibi konuları kapsar.el-Yevakīt fi’l-mevakīt: Belli gün ve ayların faziletleriyle bu günlerde yapılacak ibadet ve duaları ele alan bu eser, Rampur Rıza Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
İLMİ MİRASI
Ömer en-Nesefi, Hanefi mezhebinin önde gelen alimlerinden biri olarak kabul edilir. Akaid, tefsir ve fıkıh alanındaki eserleri, kendisinden sonra gelen alimler için önemli bir kaynak teşkil etmiştir. Özellikle ʿAkaʾidü’n-Nesefi ve el-Manẓumetü’n-Nesefiyye gibi eserleri, medreselerde uzun yıllar ders kitabı olarak okutulmuştur.SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Ömer en-Nesefi’nin en önemli eserleri nelerdir?Cevap: En önemli eserleri arasında ʿAkaʾidü’n-Nesefi, el-Manẓumetü’n-Nesefiyye ve et-Teysir fi ʿilmi’t-tefsir bulunmaktadır.
Soru: Nesefi’nin akaid anlayışı nasıldır?
Cevap: Nesefi, Ehl-i sünnet akaidini özetleyen ʿAkaʾidü’n-Nesefi adlı eseriyle tanınır. Bu eser, İslam akaidinin temel prensiplerini öğretici bir tarzda ele alır.
Soru: Nesefi’nin tefsir anlayışı nasıldır?
Cevap: Nesefi, tefsirinde Matüridi ve Kuşeyri’nin eserlerini kaynak olarak kullanmıştır. Tefsirlerinde ayetleri hem zahiri hem de işari anlamlarıyla açıklamıştır.
Soru: Nesefi’nin vefat tarihi nedir?
Cevap: Nesefi, 12 Cemaziyelevvel 537 (3 Aralık 1142) tarihinde Semerkant’ta vefat etmiştir.
Soru: Nesefi’nin fıkıh alanındaki katkıları nelerdir?
Cevap: Nesefi, Hanefi fıkhına dair el-Manẓumetü’n-Nesefiyye ve Ṭılbetü’ṭ-ṭalebe gibi eserler kaleme almıştır. Bu eserler, medreselerde uzun yıllar ders kitabı olarak okutulmuştur.
