(1865-1935)
HAYATI VE İLMİ YOLCULUĞU
Muhammed Reşid Rıza, 27 Cemaziyelevvel 1282 (18 Ekim 1865) tarihinde bugünkü Lübnan sınırları içinde yer alan Trablusşam yakınlarındaki Kalemun’da doğdu. Babası Ali Rıza, Irak asıllı olup Hz. Hüseyin soyundan geldiği için seyyid veya Hüseyni olarak bilinen saygın bir aileye mensuptu. Reşid Rıza, ilk eğitimini Trablus Rüşdiyesi’nde aldıktan sonra Hüseyin el-Cisr’in hocalığını yaptığı el-Medresetü’l-vataniyye’de okudu. Burada modern bilimlerin yanı sıra dini ilimlerde de kendini yetiştirdi. Özellikle Gazzali’nin İhyaʾü ʿulumi’d-din adlı eserinden büyük ölçüde etkilendi. Cemaleddin-i Efgani ve Muhammed Abduh’un çıkardığı el-ʿUrvetü’l-vüs̱ka dergisiyle tanışması, onun fikir hayatında bir dönüm noktası oldu. Muhammed Abduh’la tanışarak onun öğrencisi oldu ve ıslahat düşüncesini benimsedi. 1898 yılında Mısır’a giderek burada el-Menar dergisini çıkarmaya başladı.EL-MENAR DERGİSİ VE İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI
Reşid Rıza, Mısır’da el-Menar dergisini çıkararak İslam dünyasında önemli bir fikri hareketin öncüsü oldu. Dergi, İslam’ın doğru anlaşılması, toplumun ıslahı ve müslümanların eğitimi gibi konulara ağırlık verdi. Muhammed Abduh’un vefatından sonra Reşid Rıza, dergide daha fazla siyasi konulara yer verdi ve Osmanlı yönetimine karşı eleştirel bir tutum sergiledi. el-Menar, İslam dünyasında modernleşme ve ıslahat hareketlerinin önemli bir sesi haline geldi.DÜŞÜNCESİ VE İSLAMİ YAKLAŞIMI
Reşid Rıza, dini ilimlerin yeniden canlandırılması ve toplumda etkin bir konuma gelmesi için çaba gösterdi. Ona göre, İslam ilimleri mezhep bağımlılığından kurtarılmalı ve günün problemlerine cevap verecek şekilde yorumlanmalıydı. Selefi bir yaklaşım benimseyen Reşid Rıza, akıl ile naklin çelişmeyeceğini, çeliştiği durumlarda naklin te’vil edilmesi gerektiğini savundu. Fıkıhta ictihadın önemini vurgulayarak, müslümanların tek mezhebe bağlı kalmak yerine diğer mezheplerin çözümlerine de başvurabileceğini ifade etti.Reşid Rıza, tasavvufun özünün nefis terbiyesi olduğunu, ancak bazı kimselerin hurafeleri tasavvufa karıştırdığını belirtti. Vahdet-i vücud gibi felsefi fikirleri eleştirerek, şeyhlerle rabıta kurmanın ve tevessüle başvurmanın gerçek tasavvufla bağdaşmadığını savundu.
HİLAFET VE SİYASİ GÖRÜŞLERİ
Reşid Rıza, hilafet kurumuna büyük önem verdi. Müslümanların birliği ve dinin geleceği açısından hilafetin vazgeçilmez olduğunu düşünüyordu. Osmanlı hilafetinin devam etmesini savundu, ancak İttihatçılar’ın Batıcı ve Türkçü politikalarına karşı çıktı. Türkiye’de hilafetin kaldırılması üzerine, hilafetin yeniden işlerlik kazanması için yeni formüller geliştirmeye çalıştı. Ona göre, halifenin toplumu istişare yoluyla yönetmesi ve bağımsız bir şura tarafından denetlenmesi gerekiyordu.ESERLERİ
Reşid Rıza, İslami ilimler, ıslahat, siyaset ve biyografi alanlarında birçok eser kaleme aldı. İşte öne çıkan eserlerinden bazıları:Tefsirü’l-Kurʾani’l-hakim (Tefsirü’l-Menar): Muhammed Abduh’un tefsir derslerinin notlarından oluşan bu eser, Reşid Rıza tarafından tamamlandı. Kur’an’ın modern bir yorumunu sunar.
el-Vahyü’l-Muhammedi: Nübüvvetin ispatı, Kur’an’ın icazı ve vahyin mahiyeti gibi konuları ele alan bu eser, İslam mesajını anlatmayı hedefler.er-Riba ve’l-muʿamelat fi’l-İslam: Faiz ve İslam’daki muameleler konusunda yazılan bu eser, modern ekonomik meselelere İslami çözümler sunar.
Muhaveratü’l-muṣlih ve’l-mukallid: İctihad ve taklid konularını ele alan bu eser, İslam’da yenilik ve ıslahat düşüncesini savunur.
el-Hilafe evi’l-imametü’l-ʿuzma: Hilafet kurumunun İslam toplumundaki yeri ve çağdaş siyasetteki rolü hakkında yazılmıştır.
Nidaʾ li’l-cinsi’l-laṭif: İslam’da kadının yeri ve kadın hakları üzerine yazılan bu eser, kadınla ilgili eleştirilere cevap verir.Tarihu’l-üstaẕi’l-imam eş-Şeyh Muhammed ʿAbduh: Muhammed Abduh’un hayatını, eserlerini ve ıslahat düşüncesini anlatan bir biyografi çalışmasıdır.
VEFATI VE İLMİ MİRASI
Reşid Rıza, 23 Ağustos 1935 tarihinde vefat etti. Onun ölümüyle İslam dünyasında önemli bir fikri hareketin öncüsü kaybedildi. Reşid Rıza’nın eserleri ve düşünceleri, İslami ilimlerin modern dönemde yeniden yorumlanması ve çağın ihtiyaçlarına cevap verme konusunda önemli bir kaynak olarak kabul edildi. Özellikle el-Menar dergisi, İslam dünyasında modernleşme ve ıslahat hareketlerinin önemli bir sesi olarak uzun süre etkisini sürdürdü.SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Muhammed Reşid Rıza’nın en önemli eseri hangisidir?Cevap: Reşid Rıza’nın en önemli eseri, Muhammed Abduh’un tefsir derslerinin notlarından oluşan Tefsirü’l-Kurʾani’l-hakim (Tefsirü’l-Menar) adlı tefsiridir.
Soru: Reşid Rıza’nın hilafet hakkındaki görüşleri nelerdir?
Cevap: Reşid Rıza, hilafetin İslam toplumunun birliği ve dinin geleceği açısından vazgeçilmez olduğunu savunmuştur. Halifenin toplumu istişare yoluyla yönetmesi ve bağımsız bir şura tarafından denetlenmesi gerektiğini belirtmiştir.
Soru: Reşid Rıza’nın tasavvufa yaklaşımı nasıldı?
Cevap: Reşid Rıza, tasavvufun özünün nefis terbiyesi olduğunu, ancak hurafelerin tasavvufa karıştırılmasına karşı çıkmıştır. Vahdet-i vücud gibi felsefi fikirleri eleştirmiş ve şeyhlerle rabıta kurmanın gerçek tasavvufla bağdaşmadığını savunmuştur.
Soru: Reşid Rıza’nın el-Menar dergisinin önemi nedir?
Cevap: el-Menar dergisi, İslam dünyasında modernleşme ve ıslahat hareketlerinin önemli bir sesi olmuştur. Dergi, İslam’ın doğru anlaşılması, toplumun ıslahı ve müslümanların eğitimi gibi konulara ağırlık vermiştir.
Soru: Reşid Rıza’nın ictihad konusundaki görüşleri nelerdir?
Cevap: Reşid Rıza, ictihadın önemini vurgulayarak müslümanların tek mezhebe bağlı kalmak yerine diğer mezheplerin çözümlerine de başvurabileceğini savunmuştur. Ona göre, İslam’ın değişen meselelerine çözüm bulmak için ictihad şarttır.
