Ebu Abdillah Muhammed b. İdris b. Abbas eş-Şafii (ö. 204/820)
150
(767) yılında Gazze’de doğan İmam Şafii’nin doğum yeri konusunda farklı
rivayetler bulunmaktadır. Ancak, Yemen’de doğduğuna dair bilgiler zayıf kabul
edilmektedir. Baba tarafından soy ağacı, Hz. Peygamber (SAV)'in dördüncü
kuşaktan dedesi Abdümenaf’a kadar uzanmaktadır. Bu nedenle kendisine Kureşi,
Muttalibi ve Şafii nisbeleri verilmiştir. Annesi tarafından ise Ezd, Esed veya
Kureyş kabilesine mensup olduğu belirtilmektedir.
İLK EĞİTİMİ VE HAFIZALIĞI
Babası
vefat ettikten sonra annesi tarafından Mekke’ye götürülen İmam Şafii, zor
şartlar altında eğitimine devam etti. Kemikler ve atık kağıtlar üzerine yazarak
öğrendiği bilgileri pekiştirdi. Yedi veya dokuz yaşında Kur’an’ı ezberledi ve
on üç yaşında Mescid-i Haram’da Kur’an okutmaya başladı. Bu süreçte kıraat
dersleri aldı ve çeşitli ilim meclislerine katıldı. Daha sonra, Beni Hüzeyl
kabilesinin kültürünü ve Arap dili üzerindeki etkisini öğrenmek için onlarla
vakit geçirdi.
MEDİNE YILLARI VE MALİK B. ENES İLE TANIŞMASI
Mekke’deki
eğitimini tamamladıktan sonra, hocası Müslim b. Halid ez-Zenci’nin
yönlendirmesiyle Medine’ye giderek İmam Malik’ten eğitim almak istedi. Malik b.
Enes’in el-Muvatta' adlı eserini ezberledikten sonra, Medine’ye giderek
İmam Malik’le bizzat tanıştı. Hocası Malik, İmam Şafii'nin yeteneğini fark
ederek onunla özel olarak ilgilendi. Bu eğitim süreci, hocasının vefatına kadar
devam etti ve Şafii, Malik’in ilmi mirasını en iyi kavrayan öğrencilerinden
biri oldu.
YEMEN VE SİYASİ SÜREÇLER
Medine’den
sonra Yemen’e giden İmam Şafii, burada bir süre kamu görevi yaptı. Ancak,
siyasi entrikalar nedeniyle Halife Harunürreşid’e karşı bir isyan düzenlemekle
suçlandı ve tutuklandı. Beraberindeki birçok kişi idam edilirken, İmam Şafii,
büyük bir tehlikeyi atlatarak serbest bırakıldı. Bu olay, onun ilim yolunda
yeni bir yön çizmesine vesile oldu.
BAĞDAT
VE HANEFİ ALİMLERLE İLİŞKİLERİ
Bağdat’a
giderek, Hanefi mezhebinin önde gelen alimlerinden Muhammed b. Hasan eş-Şeybani
ile tanışan İmam Şafii, onun derslerine katıldı. Bu dönemde, Irak fıkıh ekolü
ile Hicaz fıkıh ekolü arasındaki farkları daha yakından inceledi ve iki ekolü
sentezlemeye başladı.
Bağdat’taki
bu süreçte, Ahmed b. Hanbel gibi önemli alimlerle tanışarak ilmi münazaralar
gerçekleştirdi. Hanefi ekolüne yönelik eleştiriler getirerek, kendi sistematik
metodolojisini geliştirdi. Özellikle, kıyas ve istihsan konularında farklı bir
yaklaşım benimseyerek, ehl-i re’yin metodolojisini detaylıca inceledi ve bazı
yönlerine eleştiriler yöneltti.
MISIR’A YOLCULUK VE YENİ GÖRÜŞLERİNİN ŞEKİLLENMESİ
198
yılında Mısır’a giden İmam Şafii, burada kendi düşünce sistemini
olgunlaştırarak, Mezheb-i Cedid olarak adlandırılan yeni görüşlerini
ortaya koydu. Bu süreçte, daha önce savunduğu bazı fikirleri revize etti ve
metodolojisini daha sistematik hale getirdi. Maliki mezhebinin baskın olduğu
Mısır’da, İmam Malik’in bazı görüşlerini eleştirmesi tepkilere neden oldu.
Ancak, İmam Şafii ilmi bir duruş sergileyerek, sünnetin fıkıhtaki yerini ve
önemini vurgulamaya devam etti.
ÖLÜMÜ
VE BIRAKTIĞI MİRASI
204
(820) yılında Mısır’da vefat eden İmam Şafii, Karafe’de defnedildi. İlmi
çalışmaları ve görüşleri, öğrencileri tarafından devam ettirilerek günümüze
kadar ulaştırıldı. En önemli öğrencileri arasında Büveyti, Müzeni ve Rebi‘ b.
Süleyman el-Muradi bulunmaktadır.
İMAM
ŞAFİİ’NİN USULÜ VE GÖRÜŞLERİ
İmam
Şafii’nin en önemli katkılarından biri, fıkıh usulünün sistematik hale
getirilmesi olmuştur. Bu bağlamda öne çıkan bazı temel ilkeleri şunlardır:
- Kur’an ve Sünnet: Dini hükümlerin ana kaynağıdır ve sünnet, Kur’an’ın
doğru anlaşılmasını sağlayan temel bir referanstır.
- İcma: Ümmetin üzerinde birleştiği konular bağlayıcıdır.
- KıyaSORU: Kur’an ve Sünnet’te doğrudan hüküm bulunmayan
konularda kıyas yöntemi kullanılmalıdır.
- İstihsanın Reddi: Şahsi kanaatlere dayalı hükümler yerine, delillere
dayalı hükümlerin esas alınması gerektiğini savunmuştur.
ESERLERİ
İmam
Şafii, fıkıh alanında birçok eser kaleme almıştır. En önemli eserleri
şunlardır:
- el-Üm: Fıkhi görüşlerini içeren en kapsamlı eseridir.
- er-Risale: Fıkıh usulüyle ilgili yazılmış ilk sistematik
eserdir.
- İḫtilafü’l-HadiSORU: Hadisler arasındaki farklılıkları ele alır.
- Cima‘u’l-İlm: Hadisleri reddedenlere karşı yazdığı bir reddiyedir.
- Siyerü’l-Evza‘i: Hanefi alimlerinin bazı görüşlerine yönelik eleştirilerini içeren bir çalışmadır.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru:İmam
Şafii’nin en önemli eseri hangisidir?
Cevap: el-Üm adlı eseri, onun en kapsamlı fıkıh kitabıdır.
Ayrıca, er-Risale adlı eseri, fıkıh usulünün temellerini atmıştır.
Soru:
İmam Şafii’nin fıkıh anlayışı nasıl şekillenmiştir?
Cevap: Hicaz ve Irak fıkıh ekollerini sentezleyerek, naslara bağlı,
sistematik bir metodoloji geliştirmiştir.
Soru:
İmam Şafii hangi mezhebin kurucusudur?
Cevap: Şafii mezhebinin kurucusudur ve bu mezhep, özellikle sünnete
verdiği önemle bilinmektedir.
Soru:
İmam Şafii’nin kıyas konusundaki görüşü nedir?
Cevap: Kıyası kabul etmiş, ancak naslardan bağımsız istihsana karşı
çıkmıştır.
Soru:
İmam Şafii’nin en meşhur öğrencileri kimlerdir?
Cevap: Büveyti, Müzeni ve Rebi‘ b. Süleyman el-Muradi en tanınmış
öğrencilerindendir.
