Ebu İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrahim es-Sa‘lebi en-Nisaburi (ö. 427/1035)
İMAM SA‘LEBİ'NİN HAYATI VE ESERLERİ
İmam
Sa‘lebi’nin doğumu IV. (X.) yüzyılın ortalarına rastlar. Doğum tarihinin bu şekilde
belirlenmesi, isnad zincirinde yer alan hocalarının yaşam dönemlerine
dayanmaktadır. "Sa‘lebi" ifadesi nisbe değil, onun lakabıdır. Asıl
adı farklı kaynaklarda farklılık göstermekle birlikte, lakabı daha yaygın
olarak kullanılmaktadır.
Hocaları
arasında İbn Habib en-Nisaburi, Ebu Tahir Muhammed b. Fazl b. Huzeyme, İbn Mihran
en-Nisaburi, Ali b. Muhammed et-Tarazi, Ebu Muhammed Hasan b. Ahmed el-Mahledi
ve "Hakaiku’t-tefsir" adlı eserin müellifi Muhammed b. Hüseyin
es-Sülemi öne çıkmaktadır. Talebeleri arasında ise en meşhuru Ebü’l-Hasan el-Vahidi’dir.
Ayrıca, Sa‘lebi’nin "el-Keşf ve’l-beyan" adlı tefsirini rivayet eden
Ebu Ma‘şer et-Taberi de talebeleri arasında sayılabilir.
İmam
Sa‘lebi, döneminin saygın müfessirlerinden ve dil alimlerinden biri olarak
kabul edilir. Hocası İbn Habib ve öğrencisi Vahidi ile birlikte Nişabur tefsir
ekolünün en önemli temsilcilerinden biri olarak gösterilmektedir. Müfessir,
mukri ve hafız gibi vasıfları, onun Kur’an ilimlerindeki derin dini bilgisini
ortaya koymaktadır. İmam Sa‘lebi, Muharrem 427 (Kasım 1035) tarihinde vefat
etmiştir.
İMAM SA‘LEBİ'NİN BAŞLICA ESERLERİ
1.
EL-KEŞF VE’L-BEYAN AN TEFSİRİ’L-KUR’AN
Bu
eser "et-Tefsirü’l-Kebir" veya "Tefsirü’s-Sa‘lebi" olarak
da bilinir. Sa‘lebi, tefsirinin girişinde kaynak aldığı eserlerin müelliflerine
uzanan isnad zincirlerini detaylı olarak aktarır. Kur’an’ı öncelikle yine
Kur’an ayetleriyle, ardından sahabe ve tabiinden gelen rivayetlerle açıklar.
Surelerin ayet, kelime ve harf sayılarını belirtir, surelerin faziletlerine dair
rivayetler, kıraat farklılıkları, fıkıh ve nahivle ilgili açıklamalara yer
verir. Ancak bu tefsir, İsrailiyat kaynaklı kıssa ve rivayetler içermesi
nedeniyle eleştirilmiştir. Ayrıca tasavvufi yorumlara da yer veren eser, işari
tefsir kategorisinde değerlendirilir. Eser, birçok alim tarafından sahih ve
kapsamlı kabul edilmiş, çeşitli kısaltma ve yorumlama çalışmaları yapılmıştır.
2.
ARAİSÜ’L-MECALİS (KASASÜ’L-ENBİYA)
Bu
kitap, temelde "el-Keşf ve’l-Beyan"ın kıssalar bölümünün
genişletilmiş bir versiyonudur. Sa‘lebi’nin bu eseri, tefsirinden daha fazla
popülerlik kazanmıştır. Ayet ve hadislerin yanında şiirler de içeren eserde
mevzu hadisler ve İsrailiyat rivayetlerine rastlanır. Eser Osmanlı Türkçesi,
Kazan Türkçesi ve İngilizce gibi dillere çevrilmiş, üzerine doktora tezleri
yazılmıştır.
3.
KATLA EL-KUR’AN
Kur’an
okudukları veya dinledikleri için öldürülen kişilerin hikayelerini anlatan bu
eser, çeşitli nüshaları incelenerek Almanca olarak yayımlanmıştır.
4.
DİVANÜ’S-SA‘LEBİ
Bu
eserin tek nüshası Arif Hikmet Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
5.
REBİ‘U’L-MÜZEKKİRİN
Bu
eser hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır.
6.
EL-KAMİL Fİ’L-KUR’AN
Sa‘lebi’nin öğrencisi Vahidi’nin okuduğu eserler arasında sayılan bu kitabın günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: İmam Sa‘lebi kimdir?Cevap: İmam Sa‘lebi, IV. (X.) yüzyılın önemli müfessir ve dil alimlerinden biridir.
Soru: İmam Sa‘lebi’nin en ünlü eseri hangisidir?
Cevap: En ünlü eseri "el-Keşf ve’l-Beyan" adlı Kur’an tefsiridir.
Soru: Sa‘lebi’nin eserlerinde İsrailiyat bulunur mu?
Cevap: Evet, eserlerinde İsrailiyat rivayetlerine yer verdiği için eleştirilmiştir.
Soru: Sa‘lebi hangi tarihte vefat etti?
Cevap: İmam Sa‘lebi, Muharrem 427’de (Kasım 1035) vefat etti.
Soru: "Araisü’l-Mecalis" eseri neyi anlatır?
Cevap: Peygamberlerin kıssalarını anlatan, şiir ve İsrailiyat rivayetleri içeren popüler bir eserdir.
