Ebu Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Mahluf es-Sealibi (ö. 875/1471)
HAYATI VE EĞİTİMİ
786 (1384) yılında Cezayir’in Vadiyüsr bölgesinde doğan Sidi Abdurrahman es-Sealibi, soyu Ca‘fer b. Ebu Talib’e dayandığı için Ca‘feri nisbesiyle de anılmıştır. İlk eğitimini memleketinde aldıktan sonra Kur’an’ı ezberledi ve temel dini bilgileri öğrendi. Babasıyla birlikte Tilimsan ve Bicaye’ye giderek burada Ali b. Osman el-Miklati ve Ebü’r-Rebi‘ Süleyman b. Hasan gibi alimlerden fıkıh, usul-i fıkıh, tefsir, kıraat ve hadis dersleri aldı. 809-817 (1406-1414) yıllarında Tunus’ta bulundu ve Muhammed b. Hilfe el-Übbi ile İsa el-Gabrini gibi alimlerden ilim tahsil etti.817’de (1414) Mısır’a giderek Ezher’de Muhammed Ali b. Ca‘fer el-Bilali, Şemseddin Muhammed b. Ahmed el-Bisati ve İbnü’l-Irakī gibi hocalardan ders aldı. Daha sonra Bursa’ya giderek burada irşad faaliyetlerinde bulundu ve kendi adına bir zaviye inşa ettirdi. Hac için Hicaz’a gitti ve buradaki alimlerden de istifade etti. 819’da (1416) Mısır üzerinden Tunus’a döndü ve Zeytuniye’de dersler verdi. Hocası Übbi’den icazet alarak hadis ilminde temayüz etti. 820’de (1417) memleketi Cezayir’e döndü ve el-Camiu’l-a‘zam’da imam-hatip olarak göreve başladı. Bir süre kadılık yaptıktan sonra kendini telif, öğretim, vaaz ve irşad faaliyetlerine adadı.
Sealibi, 23 Ramazan 875 (15 Mart 1471) tarihinde vefat etti. Takva ve zühdüyle tanınan Sealibi, yöneticilerle bir araya gelmekten kaçınarak ilmi çalışmalara ve irşad faaliyetlerine önem verdi. Doğduğu yer, kendisine nisbetle “Cezairü Sidi Abdurrahman” olarak anılmıştır.
ESERLERİ
Sealibi, doksan civarında eser kaleme almıştır. Eserleri, tefsir, fıkıh, hadis, tasavvuf ve diğer İslami ilimler alanında önemli bir yere sahiptir. İşte onun en önemli eserlerinden bazıları:el-Cevahirü’l-hisan fi tefsiri’l-Kurʾan: Sealibi’nin en meşhur eseri olan bu tefsir, 833 (1429) yılında tamamlanmıştır. İbn Atıyye el-Endelüsi’nin "el-Muharrerü’l-veciz" adlı eserinin muhtasarı mahiyetindedir. Rivayet tefsiri olan eserde, nüzul sebepleri, kıraat vecihleri ve lugat izahlarına yer verilmiştir. Ahkam ayetleri genellikle Maliki mezhebine göre açıklanmıştır. Eser, birçok defa basılmış ve İslam dünyasında büyük rağbet görmüştür.
el-ʿUlumü’l-fahire fi’n-nazar fi umuri’l-ahire: Ahiret hayatına dair konuları ele alan bu eser, Kahire ve Cezayir’de basılmıştır.el-Muhtar mine’l-cevamiʿ fi muhaẕati’d-Düreri’l-levamiʿ: İbn Berri et-Tazi’nin Nafi‘ kıraatine dair manzum eserinin şerhidir. Cezayir’de basılmıştır.
Ravzatü’l-envar ve nüzhetü’l-ahyar: Fıkha dair bir eser olup Kahire’de basılmıştır.
el-Envar fi ayati’n-nebiyyi’l-muhtar: Hz. Peygamber (SAV)’in mucizelerine dair olan bu eser, Muhammed eş-Şerif Kahir tarafından doktora tezi olarak tahkik edilmiştir.
el-Meraʾi: Müellifin rüyalarının anlatıldığı bu eser, Cezayir’de birçok defa basılmıştır.
el-Camiʿu’l-kebir: Cezayir’de basılan bu eser, fıkıh ve hadis konularını içermektedir.
Şerhu Muhtasarı İbni’l-Hacib el-Ferʿi: İbn Hacib’in Maliki fıkhına dair eserinin şerhidir. Cezayir’deki Vezaretü’ş-şuuni’d-diniyye’de bir nüshası bulunmaktadır.
İltikatü’d-dürer: Cezayir’deki Vezaretü’ş-şuuni’d-diniyye’de kayıtlıdır.
ed-Dürrü’l-faʾik fi’l-eẕkar ve’l-edʿiye ve’l-vaʿz: Dua ve zikirlerle ilgili bir eserdir. Cezayir’deki Vezaretü’ş-şuuni’d-diniyye’de bir nüshası bulunmaktadır.
el-Envarü’l-muziʾe el-camiʿa beyne’l-hakīka ve’ş-şeriʿa: Kırk hadis tarzında bir eserdir. Cezayir’deki el-Mektebetü’l-vataniyye’de kayıtlıdır.
Camiʿu’l-ümmehat fi ahkami’l-ʿibadat: İbadetlerle ilgili bir eser olup Cezayir’deki el-Mektebetü’l-vataniyye’de kayıtlıdır.
Riyazü’s-salihin ve tuhfetü’l-müttakīn: Tasavvufi bir eser olup Cezayir’deki el-Mektebetü’l-vataniyye’de kayıtlıdır.
Nefaʾisü’l-mercan fi kısasi’l-Kurʾan: Kur’an’daki kıssaları ele alan bir eserdir. Cezayir’deki el-Mektebetü’l-vataniyye’de kayıtlıdır.
Hakaʾiku’l-ʿakīde: İtikad konularını ele alan bir eser olup Tinbüktü’deki Merkezü Ahmed Baba’da bir nüshası bulunmaktadır.Riyazü’l-üns fi ʿilmi’r-rekaʾik ve siyeri ehli’l-hakaʾik: Tasavvufi bir eser olup Rabat’taki el-Hizanetü’l-amme’de kayıtlıdır.
Muhtasaru Camiʿ li-fevaʾide mine’l-ʿilmi yüntefaʿu biha ʿinde’l-hace: İlmi konuları özetleyen bir eser olup Rabat’taki el-Hizanetü’l-amme’de kayıtlıdır.
Ganimetü’l-vafid ve bugyetü’t-talibi’l-macid: Otobiyografi niteliğindeki bu eserde müellif, ilim yolculuklarını ve hocalarını anlatmaktadır. Muhammed ez-Zahi ve Muhammed Şayib Şerif tarafından neşredilmiştir.
Muʿcem fi Şerhi’l-elfazi’l-garibe: Garip kelimelerin açıklandığı bir eser olup Ammar Talibi tarafından neşredilmiştir.
Erbaʿune hadisen fi istınaʿi’l-maʿruf: Zekiyyüddin Abdülazim el-Münziri’nin derlediği kırk hadise dair bir şerhtir. Muhammed Tavit Tanci tarafından neşredilmiştir.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Sidi Abdurrahman es-Sealibi hangi mezhebe bağlıydı?Cevap: Sealibi, Maliki mezhebine bağlıydı.
Soru: Sealibi’nin en önemli eseri hangisidir?
Cevap: "el-Cevahirü’l-hisan fi tefsiri’l-Kurʾan" en önemli eserlerinden biridir.
Soru: Sealibi’nin talebeleri kimlerdir?
Cevap: Muhammed b. Merzuk el-Kefif, Muhammed b. Yusuf es-Senusi ve Ahmed b. Abdullah el-Cezairi ez-Zevavi gibi alimler onun talebeleridir.
Soru: Sealibi’nin tefsirle ilgili eseri var mıdır?
Cevap: Evet, "el-Cevahirü’l-hisan fi tefsiri’l-Kurʾan" adlı eseri Kur’an tefsiri alanında önemli bir kaynaktır.
Soru: Sealibi’nin tasavvufi eserleri nelerdir?
Cevap: "Riyazü’s-salihin ve tuhfetü’l-müttakīn" ve "Riyazü’l-üns fi ʿilmi’r-rekaʾik ve siyeri ehli’l-hakaʾik" önemli tasavvufi eserleridir.
