SEMERKANDİ, Ebü’l-Leys (Türkçe)

Ebü’l-Leys İmamü’l-hüda Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim es-Semerkandi (ö. 373/983)

HAYATI VE İLMİ YOLCULUĞU

Ebü’l-Leys es-Semerkandi, muhtemelen Semerkant’ta doğdu. Hanefi mezhebinin önemli fakihlerinden biri olarak tanınan Ebü’l-Leys, müfessir, fakih ve zahid kimliğiyle öne çıktı. Babasından rivayetlerde bulunması, ilk hocasının babası olduğunu düşündürmektedir. Fıkıh alanındaki asıl hocası, “Küçük Ebu Hanife” lakabıyla bilinen Belhli Ebu Ca‘fer el-Hinduvani’dir. Hadis, kelam ve tefsir alanlarında da derinlemesine eğitim alan Ebü’l-Leys, Semerkant, Belh, Buhara ve Bağdat gibi önemli ilim merkezlerinde bulundu. Bağdat’ta Muhammed b. Muhammed b. Sehl en-Nisaburi’den hadis rivayet etti ve kendisinden Ali b. Ahmed er-Rezzaz gibi alimler ilim aldı. Hocaları arasında Halil b. Ahmed es-Siczi, Ebu Bekir Muhammed b. Said ve Ebu Bekir Muhammed b. Fazl el-Buhari gibi isimler yer alır. Talebeleri arasında ise Lokman b. Hakim b. Fazl ve Ebu Bekir Muhammed b. Abdurrahman et-Tirmizi gibi alimler bulunmaktadır.

Ebü’l-Leys, 11 Cemaziyelevvel 373’te (21 Ekim 983) vefat etti. Vaaz, nasihat ve ilmihal türündeki eserleriyle İslam dünyasında büyük bir şöhret kazandı. Eserleri Endülüs’ten Endonezya’ya kadar yayıldı ve müslüman toplumların dini hayatını derinden etkiledi. Kendisi, birçok bölgede veli olarak kabul edilmiş ve türbeleri inşa edilmiştir.

İLMİ KİŞİLİĞİ VE KATKILARI

Ebü’l-Leys, Hanefi mezhebinin gelişimine önemli katkılarda bulundu. Kelam alanında Matüridi çizgisini takip eden Ebü’l-Leys, tefsirinde İsrailiyyat’a geniş yer verdi ve tasavvufi (işari) tefsirin öncülerinden biri olarak kabul edildi. Hanefi fıkhının sistemleşmesine katkıda bulunan ilk muhtasarlardan birini kaleme aldı ve hilaf literatürünün temelini attı. Nadirü’r-rivaye konusunda önemli çalışmalar yaptı ve Hanefi mezhebinin erken dönem görüşlerini sonraki nesillere aktardı.

ESERLERİ

Ebü’l-Leys, fıkıh, tefsir, kelam ve vaaz-nasihat alanlarında birçok eser kaleme aldı. Bazı eserleri şunlardır:

Ḫizanetü’l-fıkh: İlk Hanefi muhtasarlarından biri olan bu eser, Hanefi fıkhının temel kaynaklarındandır.

ʿUyunü’l-mesaʾil: Ebu Hanife ve talebelerinin nadirü’r-rivaye görüşlerini derleyen önemli bir kaynaktır.

en-Nevazil (el-Fetava): Hanefi fıkhına dair fetvaları içeren bu eser, nevazil literatürünün ilk örneklerindendir.

Mukaddime fi’s-salat: Namaz ve akaid konularını ele alan bu eser, birçok alim tarafından şerhedilmiştir.

Kitabü’l-muḫtelef fi’l-fıkh beyne Ebi Hanife ve ashabih: Hanefi imamlar arasındaki ihtilafları konu alan bir hilafiyat eseridir.

Beyanü ʿakīdeti’l-usul: Ehl-i sünnet inanç esaslarını özetleyen bu risale, İslam dünyasında yaygın olarak okunmuştur.

Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber: Ebu Hanife’nin el-Fıkhü’l-ebsaṭ adlı eserinin şerhidir.

Tefsirü’l-Kurʾani’l-Kerim (Tefsiru Ebi’l-LeyS es-Semerkandi): Tasavvufi yorumlarıyla dikkat çeken bu tefsir, işari tefsir geleneğinin önemli örneklerindendir.

Tenbihü’l-gafilin: Vaaz ve nasihat içeren bu eser, İslam dünyasında büyük ilgi görmüştür.

Bustanü’l-ʿarifin: Tenbihü’l-gafilin tarzında bir vaaz ve nasihat kitabıdır.
ʿUkūbetü ehli’l-kebaʾir: Büyük günahların sonuçlarını ele alan bir eserdir.

TARTIŞMALI ESERLER

Ebü’l-Leys’e nisbet edilen bazı eserlerin ona aidiyeti tartışmalıdır. Örneğin, Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber adlı eserin aslında Ata b. Ali el-Cuzcani’ye ait olduğu ve Ebü’l-Leys’e yanlışlıkla atfedildiği ileri sürülmüştür. Benzer şekilde, Bahrü’l-ʿulum adlı tefsirin asıl müellifi Alaeddin Ali b. Yahya es-Semerkandi’dir.

İLMİ MİRASI

Ebü’l-Leys, Hanefi fıkhının sistemleşmesine ve yaygınlaşmasına büyük katkıda bulundu. Eserleri, İslam dünyasının farklı bölgelerinde asırlar boyunca okundu ve etkili oldu. Özellikle vaaz ve nasihat kitapları, müslüman toplumların dini hayatını şekillendirdi. Tasavvufi tefsir geleneğinin öncülerinden biri olarak kabul edilen Ebü’l-Leys, İslam ilim tarihinde önemli bir yere sahiptir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Soru: Ebü’l-Leys es-Semerkandi kimdir?
Cevap: Ebü’l-Leys, Hanefi mezhebinin önemli fakihlerinden biri olup müfessir, fakih ve zahid kimliğiyle tanınır.

Soru: Ebü’l-Leys’in en önemli eserleri nelerdir?
Cevap: ʿUyunü’l-mesaʾil, Tefsirü’l-Kurʾani’l-Kerim, Tenbihü’l-gafilin ve Bustanü’l-ʿarifin en bilinen eserleridir.

Soru: Ebü’l-Leys’in tefsir anlayışı nasıldır?
Cevap: Ebü’l-Leys, tasavvufi (işari) tefsir geleneğinin öncülerinden biri olarak kabul edilir ve tefsirinde İsrailiyyat’a geniş yer verir.

Soru: Ebü’l-Leys’in Hanefi fıkhına katkıları nelerdir?
Cevap: Hanefi fıkhının sistemleşmesine katkıda bulunan ilk muhtasarlardan birini yazmış ve hilaf literatürünün temelini atmıştır.

Soru: Ebü’l-Leys’in vefat tarihi nedir?
Cevap: Ebü’l-Leys, 11 Cemaziyelevvel 373’te (21 Ekim 983) vefat etmiştir.

SEMERKANDİ, Ebü’l-Leys Tefsiri

PDF İndir PDF İndir