Yahya b. Sellam, 124 (742) yılında Kufe’de dünyaya geldi. Kaynaklarda hayatından ziyade menkıbelerine geniş yer verilir. Oğlu Muhammed’den nakledilen bir rivayete göre, öğrenimine Kufe’de başladı. Babasının Basra’ya göç etmesi üzerine eğitimine bu şehirde devam etti. Hasan-ı Basri’nin talebelerinden kıraat dersleri aldı ve daha sonra hadis ilmi ile hadis rivayeti üzerine yoğunlaştı. Dönemin önemli kültür merkezlerini dolaşarak birçok İslam Alimi ile görüşme fırsatı buldu. Bu süreçte hadis ravileri arasında adı anılmaya başlandı.
KAYREVAN’A YOLCULUĞU VE İLMİ FAALİYETLERİ
182 (798) yılında ticaret amacıyla Mısır üzerinden Kuzey Afrika’nın önemli ilim ve ticaret merkezi olan Kayrevan’a gitti. Kayrevan Ulucamii’nde tefsir dersleri verdi ve tefsirini burada kaleme aldı. Kayrevan halkı, onun ilmine büyük ilgi gösterdi ve kısa sürede çevresinde geniş bir ilim halkası oluştu. Abbasi valileri Muhammed b. Mukatil el-Akki, İbrahim b. Ağleb ve oğlu Ebü’l-Abbas Abdullah b. İbrahim dönemlerinde Kayrevan’da yaşadı. Vali İbrahim, Yahya’nın Mısır’dan dostu olan Leys b. Sa‘d’ın talebesiydi ve bu sebeple ona büyük itibar gösterdi.HAFIZASI VE İLMİ ŞAHSİYETİ
Yahya b. Sellam’ın güçlü bir hafızaya sahip olduğu rivayet edilir. Torununun aktardığına göre, duyduğu her şeyi ezberlerdi ve hatta şarkı söylenen bir yerden geçerken hafızasının etkilenmemesi için kulaklarını tıkardı. Mürcie’den olduğu yönündeki dedikoduları kesinlikle reddetti ve bu iddialar, onu yakından tanıyanlar tarafından da yalanlandı. Kayrevan Kadısı İsa b. Miskin, Yahya hakkında, “Hakkında dedikodu yapıldı, fakat Allah’a yemin ederim ki o bizden daha hayırlı idi” demiştir. Yahya’ya Mürciilik isnat edilmesinin temel sebebi, dönemin mezhep taassubu ve onun Iraklı olmasıydı. Buna rağmen Kuzey Afrikalılar, onu güvenilir bir İslam Alimi olarak kabul etti.
İLMİ SEYAHATLERİ VE VEFATI
Yahya b. Sellam, Irak’tan Kuzey Afrika’ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada yirmi dördü tabiinden olmak üzere 360’tan fazla İslam Alimi ile görüştü. Bu alimler arasında oğlu Muhammed, Hasan b. Dinar, Hammad b. Seleme, Hemmam b. Yahya, İbn Ebu Arube, Bühlul b. Raşid, İbn Ferruh ve İbn Lehia gibi isimler yer alır. Yahya, oğlu Muhammed’le birlikte Trablus ve Mısır üzerinden hacca gitti. Dönüş yolculuğunda Mısır’da hastalandı ve 200 (815) yılının Safer (Eylül) ayı başlarında Fustat’ta vefat etti. Mukattam mevkiinde, Kayrevanlı muhaddis İbn Ferruh’un kabri yanına defnedildi.ESERLERİ
- Tefsiru Yahya b. Sellam:
Bu eser, Hind Şelebi tarafından neşredilmiştir (Beyrut, 1425/2004). Yahya b. Sellam’ın tefsir metodu, öncekilerin nakli tefsirlerine benzese de kendine has yenilikler içerir. Eser, oğlu Muhammed veya Ebu Davud Ahmed b. Musa b. Cerir tarafından nakledilmiştir. Endülüslü İbn Ebu Zemenin, bu tefsiri ihtisar etmiştir.
- et-Tesarif: Tefsirü’l-Kurʾan mimme’ştebehet esmaʾühu ve tasarrafet meʿanih:
Kur’an-ı Kerim’in 115 kelimesinin vecihlerinin incelendiği bu eser, Hind Şelebi tarafından neşredilmiştir. Eserin Yahya b. Sellam’a ait olduğu konusunda tartışmalar olsa da naşir, bunun dede Yahya’ya ait olduğunu savunmuştur.
- Diğer Eserler:
Yahya b. Sellam’ın hadis alanında Kitabü’l-Camiʿ, kıraat ilmiyle ilgili İḫtiyar fi’l-kıraʾat min ṭarikı’l-asar ve fıkıhla ilgili Kitabü’l-Eşribe adlı eserleri de bulunmaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
Soru: Yahya b. Sellam’ın en önemli eseri hangisidir?Cevap: Yahya b. Sellam’ın en önemli eseri, Kur’an tefsiri üzerine yazdığı “Tefsiru Yahya b. Sellam”dır.
Soru: Yahya b. Sellam neden Mürcie’den olduğu iddialarını reddetmiştir?
Cevap: Bu iddialar, dönemin mezhep taassubu ve onun Iraklı olmasından kaynaklanmaktadır. Yahya, bu isnatları kesinlikle reddetmiş ve yakın çevresi de onu savunmuştur.
Soru: Yahya b. Sellam’ın hafızası hakkında ne söylenir?
Cevap: Yahya b. Sellam’ın güçlü bir hafızaya sahip olduğu rivayet edilir. Hatta duyduğu her şeyi ezberlediği ve şarkı söylenen yerlerden geçerken kulaklarını tıkadığı bilinir.
Soru: Yahya b. Sellam’ın tefsir metodunun özelliği nedir?
Cevap: Yahya b. Sellam’ın tefsir metodu, öncekilerin nakli tefsirlerine benzese de kendine has yenilikler ve tecrübeler içerir.
Soru: Yahya b. Sellam nerede vefat etmiştir?
Cevap: Yahya b. Sellam, 200 (815) yılında Mısır’ın Fustat şehrinde vefat etmiş ve Mukattam mevkiine defnedilmiştir.
