Ebu İshak İbrahim b. es-Seri b. Sehl ez-Zeccac el-Bağdadi (ö. 311/923)
HAYATI VE İLMİ YOLCULUĞU
241
(855) veya 230 (844) yılında Bağdat’ta doğan ve burada hayatını sürdüren Ebu’l-Kasım
ez-Zeccac, küçük yaşlardan itibaren cam işçiliği ile ilgilenmesi nedeniyle
“Zeccac” lakabını aldı. Ancak, ilme olan büyük ilgisi onu Bağdat’taki ilim
meclislerine yönlendirdi. Önce Kufe mektebinin en önemli isimlerinden biri olan
Sa‘leb’in derslerine katıldı ve onun en parlak öğrencilerinden biri oldu.
Daha
sonra Basra ekolünün önde gelen alimlerinden Müberred, Bağdat’a geldiğinde,
hocası Sa‘leb onu sorularıyla zor durumda bırakması için Zeccac’ı
görevlendirdi. Ancak, Zeccac sorduğu sorulara aldığı etkileyici cevaplar
sonucunda Müberred’in ilmi derinliğine hayran kaldı ve onun öğrencisi oldu.
Hocası Müberred dersleri ücret karşılığında veriyordu ve günlük 1,5 dirhem
geliri bulunan Zeccac, bu gelirin 1 dirhemini ona vererek eğitimine devam etti.
Müberred’den
Kitabü Sibeveyhi'yi öğrenerek kendini geliştirdi. Onun aracılığıyla
Vezir Ubeydullah b. Süleyman’ın oğlu Kasım’a ders verdi ve ilerleyen yıllarda
bu öğrencisinin vezir olmasıyla birlikte büyük bir servet edindi.
DÖNEMİNDEKİ ÖNEMİ VE ETKİSİ
Dokuz
Abbasi halifesi döneminde yaşayan Zeccac, özellikle Halife Mu‘tazıd-Billah ile
olan münasebetiyle öne çıkmıştır. Halife, anlamakta zorlandığı Cami‘u’l-Manṭık
adlı eser üzerine açıklamalar yapacak bir alim aradığında, bu görev Zeccac’a
verilmiş ve kendisi bu çalışması karşılığında 300 dinar ödül almıştır.
Bağdat’ta
büyük bir şöhrete kavuşan Zeccac, Kufe ve Basra ekollerini doğrudan en önemli
isimlerden öğrenmiş ve öğrencilerine bu ekolleri aktarmıştır. Özellikle Basra
ekolünün Bağdat’ta yayılmasında büyük rol oynamıştır.
Onun
en önemli öğrencileri arasında İbnü’s-Serrac, Nehhas, Ebu Ali el-Kali, Mes‘udi,
Muhammed b. Ahmed el-Ezheri, Hasan b. Bişr el-Amidi, Ebu Ali el-Farisi ve Rummani
gibi ünlü isimler bulunmaktadır.
ESERLERİ VE BİLİME KATKILARI
- Meʿani’l-Kurʾan
ve iʿrabüh – Kur’an’daki kelimeleri hem
lugat hem de i‘rab yönünden ele alan, onun en meşhur eseri.
- Tefsiru esmaʾillahi’l-hüsna – Allah’ın güzel isimlerinin anlamlarını açıklayan bir
eser.
- el-İbane
ve’t-tefhim ʿan meʿani Bismillahirrahmanirrahim – Besmele üzerine 80 soruyu içeren özel bir çalışma.
- Feʿaltü ve
efʿaltü – Fiillerin anlam
değişikliklerini ele alan önemli bir eser.
- Sırrü’n-nahv – Nahiv (dilbilgisi) ile ilgili kritik analizler
içeren bir çalışma.
- Kitabü’l-Envaʾ – Kadim halk astronomisi ve meteorolojisi üzerine
yazılmış bir eser.
- Ma Yensarifü ve
ma la-yensarifü – Arapça kelimelerin sarf
açısından analizini yapan bir eser.
ZECCAC’IN DİL BİLİMİNE KATKILARI
Zeccac,
kelimeler arasındaki etimolojik ilişkiler üzerine özgün fikirler ortaya
koymuştur. Özellikle aynı harflerden oluşan kelimeler arasında anlam ilişkisi
bulunabileceğini öne sürerek, öğrencisi Ebu Ali el-Farisi ve onun
öğrencisi İbn Cinni üzerinde büyük bir etki bırakmıştır.
Basra gramer ekolünün Bağdat’ta güçlenmesini sağlayan Zeccac, Arapça gramer ve lugat konularında kendisinden sonraki pek çok dil bilimciye rehberlik etmiştir.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Ebu’l-Kasım ez-Zeccac hangi ekolü benimsemiştir?Cevap: Basra ekolüne mensup olmakla birlikte, Kufe ekolünü de yakından tanımış ve iki ekol arasında sentez oluşturmuştur.
Soru: En önemli eseri nedir?
Cevap: En ünlü eseri, Meʿani’l-Kurʾan ve iʿrabüh adlı çalışmasıdır.
Soru: Zeccac’ın en önemli öğrencileri kimlerdir?
Cevap: İbnü’s-Serrac, Nehhas, Ebu Ali el-Kali, Ebu Ali el-Farisi ve Rummani gibi önemli isimlerdir.
Soru: Zeccac hangi halifeler döneminde yaşamıştır?
Cevap: Dokuz Abbasi halifesi döneminde yaşamış, özellikle Halife Mu‘tazıd-Billah ile münasebeti kaynaklarda yer almıştır.
Soru: Dil biliminde en büyük katkısı nedir?
Cevap: Kelimeler arasında etimolojik ilişki kurarak dil biliminde yeni bir bakış açısı getirmiştir.
