Ebü’l-Kasım Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Harizmi ez-Zemahşeri (ö. 538/1144)
ZEMAHŞERİ’NİN DOĞUMU VE LAKAPLARI
Zemahşeri, 27 Recep 467 (18 Mart 1075) tarihinde, günümüzde Türkmenistan sınırları içinde yer alan Harizm bölgesindeki Zemahşer’de dünyaya geldi. Mekke’de Kabe’ye komşu olarak yaşadığı için “Carullah”, mensup olduğu bölgenin gurur kaynağı kabul edildiğinden ise “Fahr-i Harizm” lakaplarıyla anıldı. Kökeni konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı kaynaklar onu Fars asıllı olarak kabul ederken, Harizm’deki nüfusun çoğunluğunu Türklerin oluşturması nedeniyle Türk kökenli olduğunu savunanlar da vardır. Ancak Zemahşeri, eserlerinin neredeyse tamamını Arapça kaleme almış ve bu dile büyük bir hizmette bulunmuştur.AİLESİ VE ERKEN DÖNEM HAYATI
Zemahşeri, dindar bir aileden gelmekteydi. Babası, mahalle imamı olarak görev yapan ilim ve takva sahibi bir kişiydi. Selçuklu Veziri Müeyyidülmülk tarafından siyasi sebeplerle hapse atılan babası, muhtemelen hapisteyken vefat etti. Zemahşeri’nin bir bacağı takma olup, bu durum onun uzun elbiseler giymesine neden oldu. Bacağını kaybetmesiyle ilgili farklı rivayetler bulunmaktadır. Bunlar arasında şiddetli soğuktan donması, bir kaza geçirmesi veya çocukluk döneminde yaşadığı bir olay yer alır.İLMİ EĞİTİMİ VE HOCALARI
Zemahşeri, ilim tahsili için büyük çaba sarf etti. Harizm, Buhara ve Bağdat gibi dönemin önemli ilim merkezlerinde birçok alimden ders aldı. Özellikle Mu‘tezile mezhebine mensup olan Ebu Mudar Mahmud b. Cerir ed-Dabbi, onun yetişmesinde büyük rol oynadı. Ayrıca Hakim el-Cüşemi ve İbnü’l-Melahimi gibi alimlerden de kelam ve tefsir dersleri aldı. Zemahşeri, Bağdat’ta hadis, fıkıh ve edebiyat alanlarında da eğitim gördü.TALEBELERİ VE İLMİ MİRASI
Zemahşeri, Harizm, Bağdat ve Mekke gibi şehirlerde birçok öğrenci yetiştirdi. Talebeleri arasında Bakkali, Ali b. Muhammed el-İmrani ve Ebü’l-Mehasin İsmail b. Abdullah gibi isimler yer alır. Ayrıca Mekke Emiri Ebü’l-Hasan Ali b. İsa b. Vehhas da onun hem hocası hem de öğrencisi olmuştur. Zemahşeri, hadis ilminin Harizm’de yayılmasında önemli bir rol oynadı.ESERLERİ VE İLMİ KATKILARI
Zemahşeri, Arap dili ve edebiyatı alanında otorite kabul edilen bir şahsiyetti. “Şeyhü’l-Arabiyye” olarak anılan Zemahşeri, Arapça’nın inceliklerini çok iyi bilen bir alimdi. En önemli eseri olan el-Keşşaf, Kur’an tefsiri alanında dirayet tefsirinin en önemli örneklerinden biridir. Bu eser, Fahreddin er-Razi, Kadi Beyzavi ve Ebüssuud Efendi gibi birçok müfessir için temel kaynak olmuştur. Ayrıca el-Mufassal adlı eseri, Arap gramerinin en önemli kitaplarından biri kabul edilir.ZEMAHŞERİ’NİN İTİKADİ GÖRÜŞLERİ
Zemahşeri, itikadda Mu‘tezile mezhebine mensuptu. Mu‘tezile’nin temel prensiplerini benimsemiş ve bu mezhebe bağlılığıyla tanınmıştır. Ancak kelam alanında fazla eser vermemiş, daha çok dil ve tefsir alanında çalışmalar yapmıştır. Bazı Şii müellifler, onun Şii olduğunu iddia etse de, eserlerinde Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer’den övgüyle söz etmesi bu iddiayı çürütmektedir.VEFATI VE İLMİ MİRASI
Zemahşeri, 9 Zilhicce 538 (13 Haziran 1144) tarihinde Harizm’de vefat etti. Hayatının ilk yıllarında makam ve şöhret peşinde koşan bir kişilik olarak bilinse de, sonraki yıllarda kanaatkar ve mütevazi bir alim olarak yaşamıştır. İlmi mirası, özellikle Arap dili ve tefsir alanında büyük bir etki bırakmıştır.SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Zemahşeri’nin en önemli eseri hangisidir?Cevap: Zemahşeri’nin en önemli eseri, Kur’an tefsiri alanında bir başyapıt kabul edilen el-Keşşaf’tır.
Soru: Zemahşeri hangi mezhebe mensuptu?
Cevap: Zemahşeri, itikadda Mu‘tezile mezhebine mensuptu.
Soru: Zemahşeri’nin Arap dili alanındaki önemi nedir?
Cevap: Zemahşeri, Arap dili ve edebiyatı alanında otorite kabul edilen bir alimdir ve “Şeyhü’l-Arabiyye” lakabıyla anılır.
Soru: Zemahşeri’nin talebeleri kimlerdir?
Cevap: Zemahşeri, Bakkali, Ali b. Muhammed el-İmrani ve Ebü’l-Mehasin İsmail b. Abdullah gibi birçok öğrenci yetiştirmiştir.
Soru: Zemahşeri’nin vefat tarihi nedir?
Cevap: Zemahşeri, 9 Zilhicce 538 (13 Haziran 1144) tarihinde vefat etmiştir.
