MEKKE TEFSİR EKOLÜNÜN ÖNCÜSÜ
MÜCÂHİD B. CEBR KİMDİR?
Ebü’l-Haccâc Mücâhid b. Cebr
el-Mekkî el-Mahzûmî (ö. 103/721), tâbiîn neslinin önde gelen müfessirlerinden
biridir. Mekke’de 21 (642) yılında dünyaya geldi. Kays b. Sâib’in kölesi olan
Mücâhid, ilk Kur’an eğitimini ondan aldı ve sahâbenin önde gelen isimleriyle
buluşarak hadis, fıkıh ve tefsir alanında bilgi sahibi oldu.
MÜCÂHİD'İN İLMÎ EĞİTİMİ VE ETKİLERİ
Mücâhid b. Cebr, Abdullah b.
Abbas'ın yanında Kur’an’ı otuz kez hatmetti ve üç defa baştan sona onunla
birlikte tefsir etti. Abdullah b. Mes‘ûd, Hz. Ali, Sa‘d b. Ebû Vakkās, Ebû
Hüreyre, Âişe, Abdullah b. Ömer ve Abdullah b. Zübeyr gibi önemli sahâbîlerden
ilim öğrendi. Abdullah b. Abbas’ın vefatından sonra Mekke tefsir ekolünün
lideri olarak onun yerine geçti ve çok sayıda öğrenci yetiştirdi. İkrime el-Berberî,
Atâ b. Ebû Rebâh, Katâde b. Diâme ve A‘meş gibi âlimler kendisinden ders aldı.
Kırâat imamları İbn Kesîr ve Ebû Amr b. A‘lâ da kıraat ilminde ondan
yararlandılar.
MÜCÂHİD'İN TEFSİR METODU VE ÖZELLİKLERİ
Mücâhid b. Cebr, tefsir
çalışmalarında Kur’an’ı önce Kur’an’la, sonra hadislerle açıklama metodunu
benimsedi. Câhiliye dönemi şiirlerinden, esbâb-ı nüzûl bilgilerinden ve
İsrâiliyat kaynaklarından da faydalanmıştır. Fakat İsrâiliyat rivayetleri
nedeniyle eleştirilmiştir. Mücâhid aynı zamanda aklî yorumlara da önem
vermiştir. Bazı ayetlerde mecazi yorumlar yapmış ve ayetlerin iç bağlantılarını
açıklamalarında dikkate almıştır. Ayrıca bazı âyetlerden fıkhî hükümler
çıkarmıştır.
ÖNEMLİ TEFSİR YORUMLARI VE TARTIŞMALAR
Mücâhid, cuma namazıyla ilgili
olarak el-Cum‘a sûresi 10. âyetten, cuma vaktinde ticaret ve çalışma yapmanın
meşru olmadığını çıkarmıştır. Müddessir sûresi 4. âyetteki “Elbiseni temizle”
ifadesini, kişinin amellerinin doğruluğu olarak mecazi yorumlamıştır. Ra‘d
sûresi 43. âyetteki "yanında kitabın bilgisi bulunan şahıs"ın
Abdullah b. Selâm olduğunu söylemiş, ancak Saîd b. Cübeyr tarafından sûrenin
Mekke döneminde indiği hatırlatılarak bu yorum eleştirilmiştir.
MÜCÂHİD’İN VEFATI VE ARDINDAN BIRAKTIĞI MİRAS
Mücâhid b. Cebr, hayatını Kur’an’ın
anlaşılması ve yaygınlaşmasına adadı ve halk için önemli bir fetva mercii oldu.
82 yaşında vefat ettiğinde geriye zengin bir ilmî miras bıraktı.
ESERLERİ VE YAYINLANAN TEFSİRİ
Mücâhid’in tefsir rivayetleri
öğrencileri tarafından derlenmiştir. Bugün elimizde bulunan iki tefsir nüshası
Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de bulunan yazma nüshaya dayanır. İlk baskı
Abdurrahman Sûretî tarafından yapılmış, daha sonra M. Abdüsselâm Ebü’n-Nîl
tarafından doktora tezi olarak hazırlanmıştır.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Soru: Mücâhid b. Cebr kimdir?Cevap: Tâbiîn neslinin önde gelen müfessirlerinden, Mekke tefsir ekolünün öncüsüdür.
Soru: Mücâhid’in en önemli hocası kimdir?
Cevap: Abdullah b. Abbas onun en önemli hocasıdır; onun yanında Kur’an’ı üç kez baştan sona tefsir etmiştir.
Soru: Mücâhid b. Cebr hangi yöntemlerle tefsir yapmıştır?
Cevap: Kur’an’ı önce Kur’an’la, sonra hadislerle açıklamış, bazen de akıl ve mecazi yorumlara başvurmuştur.
Soru: Mücâhid’in öğrencileri arasında kimler vardır?
Cevap: İkrime, Atâ b. Ebû Rebâh, Katâde ve İbn Kesîr gibi önemli âlimler onun öğrencileridir.
Soru: Mücâhid’in tefsiri bugün nasıl elde edilmiştir?
Cevap: Öğrencileri tarafından derlenen rivayetler aracılığıyla günümüze ulaşmıştır.
Tefsîru Mücâhid Eseri
